Nga emergjenca tek parapërgatitja: Nevoja për sigurimin e detyrueshëm ndaj katastrofave natyrore në Shqipëri

Hyrje

Në një kohë kur ndryshimet klimatike dhe rreziqet natyrore janë intensifikuar, Shqipëria përballet me një nevojë urgjente për të kaluar nga një qasje reaktive drejt një modeli të parapërgatitjes dhe menaxhimit proaktiv të riskut. Pas tërmetit shkatërrues të nëntorit 2019, me 51 viktima dhe mbi 11 mijë banesa të dëmtuara, u bë i qartë vakumi i madh në mbrojtjen sociale dhe financiare të qytetarëve. Një nga përgjigjet më të qëndrueshme në këtë drejtim është sigurimi i detyrueshëm ndaj katastrofave natyrore. Përvoja ndërkombëtare, ku spikat rasti i Turqisë me sistemin DASK, tregon se një skemë e strukturuar mirë mund të shërbejë si mekanizëm kyç për rikuperimin dhe ndërtimin e qëndrueshmërisë sociale dhe ekonomike.

1. Rasti shqiptar: Nisma ligjore dhe boshllëqet aktuale

Në vitin 2023, Ministria e Financave dhe Ekonomisë hodhi për konsultim publik projektligjin “Për sigurimin e detyrueshëm të ndërtesave për banim ndaj tërmeteve”, me qëllim krijimin e një baze ligjore për të nxitur mbulimin e riskut sizmik. Megjithatë, projektligji është përqendruar ngushtë vetëm te tërmetet, duke lënë jashtë kategori të tjera të rrezikshme si përmbytjet, rrëshqitjet e tokës apo zjarret, ndonëse të përhapura në Shqipëri (sipas Raportit të UNDP Albania, 2020).

Në aspektin institucional, Shqipëria ka miratuar Ligjin nr. 45/2019 “Për mbrojtjen civile”, i cili thekson nevojën për menaxhimin e integruar të riskut nga fatkeqësitë dhe nxit ndërveprimin midis institucioneve qendrore dhe vendore. Megjithatë, mungesa e një strategjie kombëtare të sigurimit nga katastrofat natyrore dhe paqartësitë në mekanizmat e zbatimit e bëjnë ligjin e pjesshëm në praktikë.

2. Modeli turk: DASK – një praktikë që meriton vëmendje

Pas tërmetit katastrofik të Izmitit në vitin 1999, Turqia krijoi një skemë të sigurimit të detyrueshëm për të gjitha banesat përmes mekanizmit DASK (Doğal Afet Sigortaları Kurumu – Institucioni i Sigurimeve për Fatkeqësitë Natyrore).

Ky sistem:

• është i detyrueshëm për të gjithë qytetarët që posedojnë banesa,
• bazohet në bashkëpunim publik-privat, ku shteti vepron si garant dhe kompenson pjesën e mbetur në rast të katastrofave masive,
• ka ulur ndjeshëm ekspozimin ekonomik të individëve dhe ka siguruar dëmshpërblim të shpejtë dhe transparent.

Në vitin 2021, DASK kishte të mbuluara mbi 11 milionë ndërtesa, dhe pas tërmetit shkatërrues të vitit 2023 në Kahramanmaraş, ky institucion realizoi mbi 567,000 pagesa dëmshpërblimi me vlerë miliarda lire turke.

Në krahasim me Shqipërinë, avantazhi kryesor i Turqisë është ndërtimi i një kulture sigurimi, edukimi masiv i publikut dhe një mekanizëm i qartë zbatimi i ligjit, i mbështetur nga bankat dhe pushteti vendor për kontrollin dhe zbatueshmërinë.

3. Roli i pushtetit vendor dhe përgatitja territoriale

Përfshirja aktive e bashkive është thelbësore. Ligji nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore” i jep njësive të qeverisjes vendore përgjegjësi për përgatitjen, menaxhimin dhe zvogëlimin e riskut nga fatkeqësitë, por në praktikë, ato kanë mungesë kapacitetesh teknike, financiare dhe njerëzore.

Roli i bashkive mund të jetë shumëplanësh:

• të kontribuojnë në identifikimin dhe kategorizimin e ndërtesave me rrezik të lartë,
• të ndihmojnë në sensibilizimin dhe ndërgjegjësimin e qytetarëve për sigurimin,
• të ndihmojnë në administrimin e databazave të pasurive të paluajtshme të padeklaruara,
• dhe të shërbejnë si ndërmjetës midis qytetarëve dhe kompanive të sigurimit.

4. Procesi i konsultimit publik dhe besimi qytetar

Projektligji i vitit 2023 u publikua në Platformën e Konsultimit Publik të Ministrisë së Financave për një periudhë të kufizuar, pa një strategji të thellë komunikimi me grupet e interesit, ekspertët apo shoqërinë civile. Përfshirja e publikut nuk është vetëm domosdoshmëri procedurale, por kusht për krijimin e besimit dhe efikasitetit të një skeme që prek drejtpërdrejt xhepat e qytetarëve.

Përvoja e BE-së sugjeron se konsultimi duhet të jetë me shumë faza, të dokumentuar dhe transparent, siç përcaktohet edhe në Guidën e Komisionit Evropian për përfshirjen e publikut në hartimin e politikave (Better Regulation Guidelines, 2021).

5. Kuadri evropian: Përputhja me direktivën për menaxhimin e riskut

Direktiva 2007/60/EC e BE për Vlerësimin dhe Menaxhimin e Rrezikut të Përmbytjeve dhe Direktiva INSPIRE 2007/2/EC, që kërkon përdorimin e informacionit hapësinor për politikëbërje, përfaqësojnë standarde të domosdoshme që Shqipëria duhet t’i përafrojë.

Po ashtu, në kuadër të Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, Shqipëria ka marrë angazhime për të përputhur kuadrin e saj të mbrojtjes civile dhe sigurimeve me standardet e BE.

Përafrimi me këto direktiva nënkupton:

• ndërtimin e hartave të riskut,
• transparencë në politikat e sigurimeve,
• dhe integrimin e të dhënave në planet zhvillimore dhe urbane.

Përfundim

Sigurimi i detyrueshëm ndaj katastrofave natyrore nuk është më një opsion, por një domosdoshmëri për Shqipërinë. Tërmeti i vitit 2019 tregoi cenueshmërinë e sistemit tonë, dhe nisma e vitit 2023, sado e paplotë, është një pikënisje për të ndërtuar një arkitekturë të qëndrueshme sigurimi.

Për të funksionuar, ky sistem duhet të mbështetet mbi një ligj gjithëpërfshirës, një mekanizëm të qëndrueshëm financiar, një kulturë sigurimi të përhapur dhe një bashkëpunim të thellë ndërinstitucional, ku pushteti vendor luan rol kyç.

Duke marrë mësime nga modeli turk, duke u përputhur me direktivat evropiane dhe duke përfshirë publikun në vendimmarrje, Shqipëria mund të ndërtojë një model që e afron me standardet ndërkombëtare dhe e bën më të gatshme për të përballuar sfidat e ardhshme.

 

Bibliografi

1.    Ligji nr. 45/2019 “Për mbrojtjen civile”, Kuvendi i Shqipërisë.

2.    Projektligji “Për sigurimin e detyrueshëm të ndërtesave për banim ndaj tërmeteve”, Ministria e Financave dhe Ekonomisë, 2023.

3.    Ligji nr. 139/2015 “Për vetëqeverisjen vendore”, Kuvendi i Shqipërisë.

4.    Direktiva 2007/60/EC, mbi vlerësimin dhe menaxhimin e rrezikut nga përmbytjet, BE.

5.    DASK – Turkish Catastrophe Insurance Pool, www.dask.gov.tr

6.    UNDP Albania (2020), Building Disaster Risk Reduction Capacities in Albania.

7.    European Commission (2021), Better Regulation Guidelines.

8.    Etica e Economia (2023), Assicurazione obbligatoria contro le catastrofi naturali: tra rischi ignorati e politiche da costruire, P. De Vincentiis.

9.    World Bank (2021), Europe and Central Asia Catastrophe Risk Insurance Facility.

10.                       OECD (2018), Building Resilient Cities: Integrating Risk Governance, Risk Financing, and Insurance.