Zhvillimi lokal në epokën e europianizimit dhe kohezionit: sfida dhe mundësi për Shqipërinë dhe rajoni

Nga Luiza Hoxhaj

1. Hyrje

Zhvillimi lokal i qëndrueshëm është kthyer në një dimension strategjik në debatin mbi të ardhmen e Evropës dhe rajonit të Ballkanit Perëndimor. Me përballjen e sfidave globale si ndryshimet klimatike, migracioni, tranzicioni demografik dhe nevoja për transformim të drejtë digjital, është e domosdoshme të rikonceptohet zhvillimi në bazë vendore. Në këtë kontekst, politika e kohezionit e Bashkimit Evropian, si dhe instrumentet e saj për vendet jo anëtare, paraqesin një mundësi të rëndësishme për të fuqizuar qeverisjen vendore dhe për të ndërtuar një model zhvillimi më gjithëpërfshirës e të drejtë.

2. Roli i Politikës së Kohezionit të BE-së

Politika e kohezionit është mekanizmi kryesor i BE-së për të ulur pabarazitë territoriale dhe për të nxitur zhvillimin ekonomik dhe social në të gjitha rajonet. Ajo mbështetet në tre fondet kryesore: Fondi Evropian për Zhvillim Rajonal (ERDF), Fondi Social Evropian Plus (ESF+) dhe Fondi i Kohezionit. Këto fonde synojnë të mbështesin inovacionin, tranzicionin e gjelbër, përfshirjen sociale dhe zhvillimin e kapaciteteve në nivel lokal. Për vendet e Ballkanit Perëndimor, që ende nuk janë pjesë e BE-së, zbatimi i politikës së kohezionit ndodh nëpërmjet Instrumentit për Asistencë para Anëtarësimit (IPA III).

3. Qeverisja me Nivele të Shumta dhe Zhvillimi Lokal

Qeverisja me nivele të shumta është një qasje që përfshin bashkëpunimin ndërmjet aktorëve të ndryshëm institucionalë në nivele të ndryshme (qendrore, rajonale, vendore, evropiane). Kjo qasje ka rëndësi të veçantë në ndërtimin e strategjive për zhvillim të qëndrueshëm lokal, pasi i jep rol aktiv komuniteteve dhe autoriteteve vendore në procesin e vendimmarrjes. Në Shqipëri, megjithëse kuadri ligjor për decentralizimin ekziston, kapacitetet teknike dhe financiare të bashkive mbeten të kufizuara, gjë që pengon implementimin efektiv të politikave zhvillimore.

4. Instrumentet Kyçe të BE-së për Ballkanin Perëndimor

IPA III (2021–2027)

IPA III është instrumenti kryesor financiar i BE-së për vendet e Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë Shqipërinë. Ai përqendrohet në reforma në sundimin e ligjit, administratën publike, zhvillimin ekonomik dhe konkurrueshmërinë, zhvillimin territorial dhe tranzicionin e gjelbër dhe digjital. Zhvillimi lokal është pjesë integrale e këtij instrumenti përmes qasjes së zhvillimit territorial të integruar (ITD).

Green Agenda for the Western Balkans

Ky dokument politik përafron vendet e rajonit me Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane, duke vendosur objektiva për dekarbonizim, energji të pastër, mbrojtje të natyrës, menaxhim të mbetjeve dhe zhvillim të qëndrueshëm rural. Zbatimi i kësaj agjende kërkon një përfshirje të thelluar të pushtetit vendor dhe aktorëve lokalë në hartimin dhe zbatimin e projekteve konkrete.

NDICI – Global Europe

Instrumenti i ri për Bashkëpunim Ndërkombëtar dhe Zhvillim të Qëndrueshëm i BE-së (NDICI – Global Europe) përfshin një komponent për fqinjësinë dhe vendet në proces integrimi. Ai mbështet partneritete për zhvillim të qëndrueshëm dhe tranzicion të drejtë, përfshirë zhvillimin lokal dhe krijimin e ekonomive të gjelbra dhe blu.

5. Strategjitë Kombëtare dhe Rajonale

Shqipëria ka miratuar një sërë strategjish kombëtare që synojnë përafrimin me prioritetet evropiane, përfshirë Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim, Planin Kombëtar për Energjinë dhe Klimën, dhe Strategjinë për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural. Megjithatë, lidhja mes këtyre strategjive dhe nivelit lokal shpesh mbetet e dobët. Mungesa e planeve zhvillimore të integruara në nivel bashkie dhe kapacitetet e ulëta për planifikim afatgjatë pengojnë implementimin efektiv.

6. Rasti i Shqipërisë: Sfida dhe Mundësi

Shqipëria përballet me sfida të rëndësishme në drejtim të decentralizimit real dhe ndërtimit të kapaciteteve vendore. Bashkitë shpesh nuk kanë burime të mjaftueshme financiare dhe njerëzore për të hartuar dhe zbatuar projekte zhvillimore. Megjithatë, ekzistojnë mundësi të mëdha për rritje në sektorë si bujqësia e qëndrueshme, agroturizmi, energjia e pastër dhe menaxhimi i mbetjeve. Rritja e interesit të BE-së për rajonin dhe përfshirja e Shqipërisë në iniciativat evropiane të gjelbra dhe digjitale krijojnë një terren të favorshëm për zhvillimin lokal të qëndrueshëm.

7. Përvoja Krahasuese nga Ballkani Perëndimor

Sllovenia

Sllovenia është një shembull pozitiv i tranzicionit nga një vend aspirant në një anëtar të BE-së që përdor në mënyrë efektive fondet e kohezionit. Ajo ka zhvilluar me sukses qasjen LEADER për zhvillimin rural dhe ka një përfshirje të thellë të komuniteteve lokale në vendimmarrje.

Mali i Zi

Ka ndërmarrë hapa për ndërtimin e strukturave të menaxhimit të integruar të zonave bregdetare, duke përfshirë komponentë të ruajtjes së biodiversitetit dhe zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm.

Maqedonia e Veriut

Ka krijuar struktura rajonale për planifikim dhe menaxhim projektesh që i përafrohen modelit të rajoneve funksionale të BE-së, duke mundësuar më shumë efikasitet në përdorimin e fondeve të IPA-së.

8. Përfundim dhe Rekomandime

Zhvillimi i qëndrueshëm lokal kërkon më shumë se investime financiare – ai kërkon një ndryshim paradigme në mënyrën si mendohet zhvillimi. Shqipëria duhet të forcojë decentralizimin fiskal, të investojë në ngritjen e kapaciteteve të bashkive dhe të përmirësojë bashkëpunimin ndërinstitucional. Politika e kohezionit dhe instrumentet si IPA III, Green Agenda dhe NDICI ofrojnë një kuadër të fuqishëm për këtë transformim, por suksesi i tyre varet nga aftësia jonë për të ndërtuar qeverisje të mirë, me pjesëmarrje të gjerë dhe vizion të qartë territorial.

---

Referenca

1. European Commission (2021). Cohesion Policy 2021-2027.

2. DG REGIO. "Multi-level Governance and Partnership."

3. European Commission. Instrument for Pre-accession Assistance (IPA III) Programming Framework.

4. European Green Deal and the Green Agenda for the Western Balkans (2020).

5. European Commission (2021). NDICI – Global Europe: Regulation (EU) 2021/947.

6. Open Regional Fund – Modernisation of Municipal Services, GIZ.

7. Ministry for Europe and Foreign Affairs, Albania. National Strategy for Development and Integration.

8. Regional Cooperation Council (2022). Balkan Barometer: Public Opinion Survey.