Drejt Europes se te drejtave, drejt Europes se vlerave

Ne 60 vjet Europa ka ndryshuar, bota ka ndryshuar.

Gjate ketyre 60 vjeteve Unioni europian ka lindur dhe eshte rritur. Sot me shume se kurre, ne nje bote te globalizuar ne ndryshim te vazhdueshem Europa eshte thirrur te perballoj sfida te reja.

Globalizimi i ekonomise, evolucioni demografike, ndryshimet klimatike, aksesi energjetik per te mos folur per kercenimet e reja te sigurise, jane temat e medha me te cilat Europa e shekullit te 21 duhet te perballet.

Te gjitha keto problematika, qe nuk njohin kufije, Shtetet anetare nuk jane me ne gjendje t’i perballojne te vetme. Per te perballur keto sfida Europa duhet te disponoj disa instrumenta efikase dhe koerente te adaptuara per funksionimin e nje Europe jo me prej 15 por 27 shtetesh anetare si dhe per t’iu pergjigjur zgjerimit te metejshem te saj apo edhe transformimeve te shpejta te botes aktuale. Pra per te perballur keto sfida Europa duhet te modernizohet. Per t’u bere balle dhe per t’iu pergjigjur preokupacioneve te qytetareve nevojitet nje force kollektive ne nivel europian.

Duke llogaritur evolucionin politik, ekonomik dhe social dhe duke dashur t’u pergjigjen aspiratave te europianeve, kryetaret e shteteve anetare dhe te qeverive perkatese kane vendosur rregulla te reja te cilat disiplinojne prurjet dhe modalitetet e veprimtarise se ardheshme te Unionit.

Eshte ky objektiv i Traktatit te Lisbones te 13 dhjetorit 2007, frut i negociatave te ndermarra nga shtetet anetare ne kuadrin e nje konference nderqeveritare, ne punimet e te ciles kane marre pjese gjithashtu Komisioni europian dhe parlamenti europian..

Rregullat e jetes se perbashket te stabilizuara nga Traktati, jane te rregulla te trasheguara dhe rregulla te rinovuara. Unioni Europian posedoi karten e vet te te drejtave themelore, me vlere juridike deri sa hyri ne fuqi Traktati i Lisbones. Te drejtat qe jane shkruar ne kete karte, te trasferuara edhe ne Traktatin e Lisbones e bejne ate nje tekst te nivelit nderkombetar, i vetmi tekst qe bashkon te drejtat e Deklarates Universale te te Drejtave te Njeriut dhe te drejtat sociale themelore. Ne kete rast behet fjale per nje fitore te shoqerise civile, e cila kishte pretenduar nje bashkim te tille te te drejtave civile, politike dhe sociale.

Traktati i Lisbones synon te pershtasi institucionet europiane dhe metodat e tyre te punes, te forcoje legjitimitetin demokratik te Unionit dhe te konsolidoj vlerat themelore qe jane ne baze te tij. Trakati i Lisbones eshte ratifikuar nga seicili nga 27 vendet e UE, bazuar ne normat respektive kushtetuese. Ne baze te artikullit 6 te traktatit te Lisbones, teksti hyri ne fuqi ne 1 dhjetor 2009.

Pervec respektimit te ketyre te drejtave te transferuara nga Karta e te Drejtave themelore Traktati i Lisbones ka percaktuar edhe disa te drejta te reja, qe jane: dinjiteti njerezor, liria, demokracia, barazia, shteti ligjor dhe respektimi te drejtave te njeriut. Jane keto vlerat themelore te UE te sanksionuara ne hyrje te Traktatit te Lisbones. Behet fjale per vlera te perbashketa te te gjitha shteteve anetare te Unionit dhe te detyrueshme per respektim nga seicili prej tyre.

Promovimi i ketyre vlerave, se bashku me paqen dhe mireqenien e popujve te saj figuron sot ne objektivat themelore te Unionit. Ketyre objektivave themelore u asociohen te tjera me te detajuara, midis te cilave promovimi i drejtesise dhe mbrojtja sociale, luftimi i cdo lloj diskriminimi etj.

Me Traktatin e Lisbones regjistrohet ne kete menyre nje progres domethenes nen profilin e mbrojtjes se te drejtave themelore dhe hapet rruga per aderimin e Unionit ne Konventen europiane ne mbrojtje te te drejtave njerezore dhe lirive themelore.

Traktati i Lisbones garanton nder te tjera edhe aplikimin e Cartes se te drejtave themelore, duke e pajisur keshtu UE me nje teresi te drejtash civile, politike dhe sociale, juridikisht te cenuara me pare nga institucionet e fushes se te drejtave te Unionit, por edhe te shteteve anetare,.

Karta liston gjithe te drejtat themelore te grupuara ne gjashte kapituj te medhenj: dinjiteti, liria, barazi, solidaritet qytetari dhe drejtesi. Nderkohe nderfut edhe te drejta te tjera qe nuk figurojne ne Konventen europiane te te drejtave te njeriut. Psh ne cilesine e mbrojtjes se te dhenave, bioetikes dhe mireqeverisjes si dhe riafirmim te luftes ndaj cdo forme te diskriminimit mbi baze seksi, race, apo ngjyre te lekures, per shkaqe politike etj. Karta thekson pastaj te drejtat sociale te aplikueshme ne fushen e ndermarrjeve, vlen te theksohet e drejta e punetoreve per te qene te informuar,per te negociuar dhe ndermarre veprime kolektive per mbrojtjen e interesave te tyre, me fjale te tjera e drejta e greves. Mendo sa te pavenda, te pamatura dhe te padenja duken sot ne diten e Europes anatemimet qe mund ti behen nje greve te minatoreve ne mbrojtje te interesave te tyre apo greves se perfaqesuesve te opozites dhe mbeshtetesve te saj per nje te drejte te rendesishme sic eshte ajo e votes se lire, e cila eshte themeli i demokracise.

Se fundi Traktati i Lisbones ka nderfutur nje te drejte te re qe u mundeson qytetareve te shprehen mbi ceshtje europiane nepermjete peticionit te firmosur te pakten nga 1 milion qytetare te nje numri te caktuar vendesh, te cilet tashme kane mundesine ta dergojne ne komision dhe te bejne edhe propozime legjislative.

Me ne fund po shkohet drejt nje ringritjeje te te ashutquajturave te drejta kollektive dhe jo vetem ato te individeve te pervecem.

Respektimi i ketyre te drejtave eshte ne baze te procesit te integrimit europian. Te jesh europian do te thote te ndash te njejtat vlera si qytetaret europian dhe njekohesisht te gezosh disa te drejta te rendesishme. Mbi te njejtat te drejta do te nevojitej te investohet per t’iu pergjigjur nevojes per te bere funksionale demokracine ne vendin tone. Duke sintetizuar kete koncept pikerisht ne diten e Europes, keto te drejta do te na udheheqin ne perballimin e sfides se globalizimit duke prosperuar cdo dite. Te gjithe besoj e kujtojme arrogancen dhe paligjshmerine me te cilen u refuzua peticioni i qytetareve vlonjate, te cilet kerkonnin te shpreheshin me referendum ne se duhet apo jo te kryhej ndertimi i Parkut energjetik ne Vlore, e drejte kjo e njohur nga dokumenat europiane te cilave u referohemi por edhe nga vet Kushtetuta e Shqiperise. Ky gjest refuzues eshet tregues i mos europianizimin e strukturave dhe institucioneve tona si dhe mos qenderzimit te qytetarit ne proceset demokratike dhe ligjore.

Shqiperia, vend aspirant per tu integruar ne Europe eshte nje nga vendet me antike te Ballkanit, qe i ka rrenjet ne kulturen ilire. Ajo ka evoluar hape pas hapi, duke pergatitur hapjen e saj drejt modernitetit dhe parimeve te lirise dhe drejtesise. Vlerat ne te cilat bazohet shoqeria shqiptare jane frut i impenjimit te gjeneratave, te burrave dhe grave te orientimeve te ndryshme politike apo apolitike, laike apo religioze qofshin, te cilat gjejne pasqyrim ne kushtetuten e viti 1998, e cila perfaqeson ne vetvete nje perpjekje kunder totalitarizmit. Ajo eshte formuar mbi respektin e dinjitetit njerezore dhe eshte inspiruar nga parimet e lirise, barazise, te vlefeshme per kedo qe jeton ne territorin shqiptar.

Gjitheshka qe perben pasurine e ketij vendi, bukurite e tij artistike dhe natyrore, burimet ekonomike dhe kulturore, institucionet demokratike duhet te jene ne sherbim te njerezve, te burave dhe grave, te te rinjve dhe te gjeneratave te ardheshme. Trakati i Lisbones dhe Konventa europiane kontribuojne per te realizuar nje rend nderkomebtar te bazuar mbi te drejtat njerezore si dhe mbi barazine dhe solidaritetin midis popujve, perfshi edhe popullin tone. Per kete aresye ne duhet te ndertojme institucione qe te mbeshtesin realisht me te dobetit, per te garantuar zhvillimin e kapaciteti dhe aftesive te punes, morale dhe shpirterore te cdo personi. Per kete aresye ne duhet te integrohemi duke trasheguar keto vlera si dhe pasuruar edhe me vlerat europiane. Pra ne duhet te integrohemi duke ruajtur dhe pasuruar identitetin tone.

Shqiperia ka bere hapa procedurial ne drejtim te integrimit euro-atlantik, por ajo ka nevoje mbi te gjitha per hapa real. Tani eshte momenti per ti thelluar keto hapa dhe per tu bere te denje per familjen ne te cilen kerkojme te integrohemi. Ne kete rruge nuk mjafton plotesimi i nje pyetesori. Cfaredo qe te jete shkruar ne ato mijera faqe-pergjigje te pyetsorit te BE eshte e shvleftesuar pa zbatimin praktik te parimeve dhe vlerave te lartepermendura. Cdo germe te hedhur ne ato pergjigje e cvlereson ajo qe po ndodh ketu ne zemer te atdheut tone, ne bulevardin Deshmoret e Kombit, ajo qe po ndodh perpara hundes se qeverise sone pa nuhatje, pa veshe, pa sy. Cdo pergjigje shvleresohet nga indiferentizmi qeveritar ndaj zerit te qytetareve te vet, qe kerkojne te degjohen.

Sa primitive dhe jo njerezore eshte te besh indiferentin, te besh sikur ne kete vend nuk po ndodh asgje. Eshte edhe kjo nje aresye perse duhet ridizenjuar qeverisja ne kete vend, duke kryer nje reforme institucionale prej te ciles “zoterinjte e vertete” te rezultojne qytetaret dhe jo qeveritaret.

Sot po mbyllet nje epoke per ne shqiptaret duke pretenduar sigurisht qe te hapet nje epoke e re. Sot Shqiperia ime, Shqiperia jone duhet te rinisi rrugen per t’iu bashkuar Europes se enderruar, rruge te cilen e ka nisur e rinisur disa here dhe po aq here ja kane nderprere ne menyre brutale. Sot Shqiperia ime, Shqiperia jone duhet te nis fluturimin drejt endrres se vertet.

Luiza Hoxhaj

Tirane me 09.05. 2010

Publikuar ne gazeten on line cene-alb.com

Refleksione ne diten e festes se punetoreve

“Njeriu qysh nga fillimi eshte thirrur ne pune”.

Ne 1981 thuajse tridhjete vjete me pare Giovanni Paolo II, shkruante keshtu ne te famshmen “Enciklike Laborem exexsens”:

“Puna e njeriut eshte nje celes, ndoshta celesi me thelbesor, i te gjitha ceshtjeve sociale”.

Kaluan vite dhe ky percaktim u tejkalua sepse puna po behej progresivisht nje variabel gjithnje e me i margjinalizuar kundrejt proceseve sociale dhe ekonomike. Ne 2008, akoma me teper ne 2009 dhe ne 2010, eshte duke ndodhur nje rizgjim nga ky gabim, nje motiv me shume per nje reflektim te kujdeshem. Strategjia e Lisbones e rishikuar ne Mars 2010 apo edhe vet programi Europa 2020 kane ne qender te tyre problemin e punesimit krahas rritjes ekonomike. Fatkeqesisht ishte vetem kriza ekonomike me efektet e saj negative mbi punesimin ajo qe beri te mundur rizgjimin nga ky gabim perceptimi dhe jo nje reflektim i natyreshem. Fjalet e Giovani Paolo II nuk ishin frut i nje konstatimi sociologjik apo historik, por nje refleksion i nje natyre antropologjike, sipas te ciles puna eshte rrenjosur ne idenitetin e vet njeriut. Puna per njeriun nuk eshte nje vokacion i rastesishem, por perben ne vecanti mundesine e qenieve njerezore per te qene protagoniste te ndertimit te vetes dhe te botes ne te cilen jetojne. Puna eshte nje akt krijues me te cilin njeriu shpreh veten dhe manifeston lirine si dhe rolin e tij ne kete bote.

Eshte e pamundur te mendosh nje bote ku puna eshte faktor i rastesishem. Thjeshte ajo eshte nje bote qe nuk mund te ekzistoje, nje bote, e cila do te provokonte shtremberime interpretative ne te gjitha nivelet. Nuk eshte se duke eleminuar punen shoqeria behet me humane: puna nuk eleminohet ne planin real, por me zgjedhjet qe kemi si objektive apo subjektive do te kemi si efekt indirekt vetem ate te ndrydhjes se punesimit, gje qe do te thote se puna e njeriut eshte konsideruar nje varibel i pavarur pereth te cilit ekonomia duhet te vetrregullohet, pasi vetem keshtu mund te thuhet se ajo finalizohet tek personi dhe jo e kunderta. Prioriteti i aksesit per pune dhe plotesimi i kesaj mundesie per te gjithe, buron jo vetem si nje aresye antropologjike por edhe si nje aresye ekonomike. Sforco sociale dhe politike ne kete sens eshte e kerkuar per shkak te centraliteit te njeriut ne kete proces dhe avantazhet do te jene ne te gjitha nivelet.

Eshte domosdoshmeri te bejme humane punen duke mos e kthyer ate ne nje skllaveri moderne apo meshirim te pabarazise dhe skllaverise ose ne nje veprimtari kaq te rende sa per te mos dhene asgje ne perfundim, por te jete nje mundesi ku gjithekush te shpreh identitetine vet, lirine, kreativitetin dhe pjesemarrjen aktive ne ndertimin e te mirave te perbashketa ne menyre te qendrueshme.

Pra puna duhet te jete ne cdo shoqeri shprehje e idenitetit thelbesore te cdo burri dhe gruaje, nje pune e zgjedhur lirisht qe asocion ne menyre efikase punetoret burra dhe gra ne zhvillimin e komuniteit te tyre, nje liri e cila ne kete menyre u lejon punetoreve te jene te respektuar jashte cdo diskriminimi, nje pune qe mundeson kenaqjen e nevojave familjare si dhe ato te shkollimit te femijeve, pa te cilen edhe keta te fundit shtrengohen te punojne, nje pune qe u lejon punetoreve te organizohen lirisht ne struktura qe mundesojne degjimin e zerit te tyre, nje pune e cila le hapesiren e mjaftueshme per te gjetur rrenjete tyre, ne nivel personal, familjare dhe shpirteror, nje pune e cila u mundeson punetoreve nje pension te larte, per te kaluar nje pleqeri dinjotze. Mendoni per nje cast pasigurine e te ardhmes per mijera te punesuar ne te zeze.

Ka edhe nje tjeter aspekt te cilit duhet t’i kushtohet kujdes dhe rendesi, i cili eshte qe puna, si teme ne vetvete, nuk mund te eleminohet ne planin e reflektimit publik, nga debatet publike. Te mos flasesh per punen dhe punesimin do te ishte nje fatkeqesi (dhe ka qene e tille ne keto vitet e fundit), do te ishte nje syrgjynosje e ketij fakti, qe te trajtosh si private c’ka nuk eshte dhe nuk mund te jete nje fakt thjesht private, sepse puna eshte ajo nga varet shoqeria ne teresine e saj, koezioni social dhe vet demokracia.

Afazia (humbja e aftesise se te folurit, memeceria) e refleksionit publike kundrejte temes se punes eshte shume e rrezikeshme dhe djallezore.

Ajo eshte shenje e qarte e largimit nga jeta reale nga ana e atyre qe adminsitrojne axhenden e debatiti publik dhe politik. Njerezit megjithate ne te mire dhe ne te keqe, perballen ne menyre konstante me punen ose me mungesen e saj, dhe nga ketu duhet te nise cdo diskutim social dhe poltik, per te qene te besueshem dhe mbi te gjitha per te ndermarre veprime sociale dhe poltike ne favor te punes dhe punesimit.

Ne se puna mungon ne debatin publik eshte e veshtire qe te behet nje prioritet per ata, qe kane pergjegjesine politike te krijojne klimen e pershtateshme per celjen e vendeve te reja te punes sidomos ne kohe mediatike si kjo qe po jetojme.

Reflektimi publike do te kishte edhe nje funskion tjeter: ate qe te ndihmoje personat te elaborojne dhe rielaborojne vazhdimisht temen e punes dhe punesimit edhe ne terma te konteksit. Behet fjale, qe duke folur te ofrohen spunto edukuese, per te ndihmuar individet qe te perceptojne se puna e tyre vazhdimisht eshte nje komponente esensicale qe perfshin te gjithe, e cila eshte realisht pjesemarrja ne ndertimin e dickaje personale dhe te perbashket ne te njejten kohe dhe qe kjo eshte efektivisht me e veshtire referuar momentit kritike, qe nje individ e largojne nga puna, duke e leshuar ne nje boshllek total ne te cilin ndihet mungesa e mardhenieve dhe e rrjeteve sociale, te cilat mund te ndihmojne per te kaluar veshtiresite. Do te ishte shume e rendesishme qe kjo ceshtje te trajtohej duke pasur ne fokus edhe te rinjte.

E thene ndryshe dhe ne menyre me te thelluar behet fjale qe te futet ne debatin publik edhe nje reflektim ne sensin e punes njerezore: ne sensin material, sensin personal, sensin relacional. Media mund te jape nje kontribut ne kete drejtim rreth sensit domethenes te punes. Pra sfida e edukimit qe eshte duke u zhvilluar ne keto vite duhet te permbledh edhe punen.

Keto mendime me linden sot ne diten e 1Majit, ne diten e festes se punetoreve ku ndihet qarte prezenca e diskutimit dhe dilema: c’duhet bere ne kete dite: duhet festuar apo duhet protestuar?

Argumenat pro dhe kunder ne te dy rastet nuk mungojne. 1 Maji realisht eshte dita simbol e te drejtave te plota te punetoreve. Forca simbolike e festes se 1 Majit eshte e pazgjidheshme nga kuptimi i ecjes se gjate e te mundimeshme nepermjet te ciles kaluan kerkesat e drejta te punetoreve per kushte pune te respektueshem dhe dinjitoze.

Kjo ecje ne faqet e luftes, konsideruar edhe tragjedite qe e kane shoqeruar ne etapa te ndryshme, te kurajos dhe sakrificave te punetoreve qe jane protagoniste te festes se 1 majit sigurisht qe eshte deshmi domethenese. Merita me e madhe qendron ne faktin qe eshte arritur te ndertohet me nje kthjelltesi te lavderueshme, nepermjete nje aparati rigoroz dokumentar momentet me te larta te nje periudhe te gjate te realizimit te ketyre te drejtave, por edhe te konflikteve te ashpra qe kane shoqeruar dhe qe kane influencuar asetet sociale dhe institucionale.

Sot protogoniset e kesaj dite jane ne zvogelim progresiv, sepse vendet e punes pakesohet nga njera ana dhe papunesia rritet nga ana tjeter. Sa i pavlere duket ne kete rast diskutimi: te protestojme apo te festojme? Sot ka me shume nevoje per programe kombetare te ngjashme me ato qe percakton Agenda e Lisbones, ku rritja ekonomike te mos jete qellim ne vetvete, por te kete objektiv edhe rritjen e punesimit dhe per rrjedhoje edhe ate te mireqenies se familjeve shqiptare.

Luiza Hoxhaj

Tirane me 1 Maj 2010

Publikuar ne gazeten on-line cene-alb.com