Cerca nel blog

lunedì 14 dicembre 2009

Pjesemarrja midis teorise dhe praktikes

"Nocioni im i demokracise eshte se me i dobeti duhet te kete te njejtin shans sikurse me i forti" Mahatma Gandi

Nisur nga kjo thenie e Gandit ne kete shkrim kam zgjedhur te flas per demokracine pjesemarrese si nje nga konceptet me te evokuara ne debatet aktuale mbi politikat publike tek ne dhe ne gjithe Europen, si dhe si nje nga format e te jetuarit te proceseve demokratike, me objektiv primar te perfshije direkt qytetaret ne disa zgjedhje te qeverise, ne vecanti ne ato qe i prekin direkt ata. Pjesmarrja eshte nje parim themelor ne demokracine moderne.
Por c'eshte demokracia dhe cilesia e procesit demokratik? Kjo eshte nje pyetje te ciles nuk eshte e thjeshte, qe t'i pergjigjesh. Fjala "demokraci" eshte me origjine greke dhe perbehet nga termi "demos", qe do te thote"popull" dhe "kratos" qe do te thote "pushtet". Keshtu qe demokracia eshte nje koncept i cili i referohet mbi te gjitha pushtetit te popullit. Ne vija te pergjitheshme demokracia eshte nje menyre e marrjes se vendimeve kolektive, e cila parashikon ne menyre te vecante se te gjithe mund te marrin pjese ne procesin vendimarres direkt apo indirekt dhe se vendimet merren pas nje procesi te diskutuar ne shumice. Ne shoqerine moderne parimi demokratik te cilit i behet tradicionalisht referim eshte ai i demokracise peraqesuese, i cili konsiston ne faktin se cdo qytetar ka mundesine te zgjedhe nepermjete votes perfaqesuesit e organizmave politike, bazuar ne seleksionimin e programeve ideve me perfaqesuese , te preferencave dhe nevojave te veta. Ideja themelore e vendimeve demokratike bazohet ne parimin se seicili duhet te kete mundesine te njihet me funksionimin e sistemeve politike dhe sociale. Delegimi i atributeve te perfaqesuesve politike nepermjete zgjedhjeve perben ne kete perspektive nje mekanizem nepermjete te cilit parimi i perfshirjes se gjithe qytetareve ne procesin qeverises ezaurohet ne realitetin e sotem historik dhe social ne te cilin nuk eshte e mundur te realizohen rregullisht asamblete e gjera te qytetareve.
Nen kete optike mekanizmit te demokracise zgjedhore i atribuohen disa cilesi:
Se pari: pushteti politik bazohet mbi legjitimitetin popullor nga i cili varet ne instance te fundit. Mekanizmi zgjedhor perfaqeson nje menyre per te formuar vendimet politike mbi vullnetin e qytetareve duke siguruar midis te pareve dhe te dyteve nje nivel koherence, qe promovon sensin e perkatesise se komunitetit dhe mat pergjegjeshmerine.
Cilesia e dyte eshte e lidhur me parimin e universalizmit, i cili tregon se si cdo qytetari, pavaresisht perkatesise, gjinise, orientimit politik dhe fetar i njihet pushteti i pjesemarrjes ne republike dhe mund te ofroi kontributin e vet me te njejten te drejte pa u diskriminuar.
Cilesia e trete eshte perfaqesimi, duke i mundesuar cdo qytetari te shpreh opinionin e tij nepermjete votes. te zgjedhurit obligohen te perfaqesojne deshirat dhe preferencat e shumices. Kur thuhet, qe qeverite jane pasqyre e nje kombi ( ne te mire dhe ne te keq) tentohet, qe te jepet metaforikisht pikerisht ky kusht, qe con ne korespondimin e te zgjedhurve me vullnetin popullor. Pra mekanizmi demokratik jep garancite e perputhjes se programeve politik me vullnetin e qytetareve. Pyetjes se sa qeverite tona jane pasqyre e kombit gjitheseicili, konsideruar zhvillimet e fundit mund t'i pergjigjet lehtesisht. Mendimi im personal eshte se kemi nje pasqyrim te deformuar te ketij vullneti.
Poltikanet prezantohen ne zgjedhje me platforma dhe programe ne baze te te cileve kerkojne konsensusin popullor. Keshtu qe ata prezantohen personalisht, me vullnetin e tyre, duke u bere te dukshem ne nje mase gjithmone e me te madhe te opinionit publik. Pasi zgjidhen ata jane per pasoje direkt pergjegjes per veprimet e tyre. Ne se realizojne programin per te cilin jane votuar ata mund te rizgjidhen ne te kunderten paguajne personalisht zgjedhjet e veta. Ky aresyetim na con tek nje cilesi e katert e modelit demokratik, qe eshte pergjegjeshmeria individuale e politikaneve. Kjo cilesi e demokracise eshte zbehur goxha nen efektet e kodit te ri zgjedhor, duke e zhveshur qytetarin nga kjo e drejte ne favor te partive politike.
Nje virtut i peste i demokracise eshte llogaritshmeria e vendimeve politike. Vet llogjika e zgjedhjes popullore u imponon politikaneve te zgjedhur, qe te bejne llogarite ne fund te mandatit te tyre mbi punen e zhvilluar. Ne kete menyre mekanizmat i zgjedhjes demokratike trupezojne ne vetvete nxitesat per te bere publike vepren e politikaneve, duke mundesuar vleresimin e qytetareve zgjedhes per te. Ne kushtet e nje transparence te cunguar tek ne frutet e kesaj cilesie jane ende te pashijuar. Boll t'i referohemi shembullit te fundit kur opozita kerkon transparencen e zgjedhjeve, gje e cila nuk i mundesohet, duke perdorur argumente nga me absurdet. Publikut i mundesohet vetem nje infromacion i mireselektuar. Sic po duket, megjithe progresin ne jemi ende tek modeli:"s'ka rendesi kush dhe si voton, por kush dhe si numeron" . Edhe ne vleresimet qe ju bene procesit te fundit zgjedhor, duke konsideruar progresin, verejtjet dhe kontestimet ishin pikerisht per procesin e numerimit te votave. Demokracia zgjedhore ka favorizuar zhvillimin ekonomik dhe social te shoqerive perendimore, praktikisht pa krahasim ne nivel boteror. Eksportimi i kesaj pervoje ne vendet ish komuniste ka dhene frytet e saj pozitive edhe ne vendin tone. Ne 20 vjet te demokracise jane rregjistruar edhe elemente te kritikueshem, objekt i debateve dhe shkrimeve gjithmone e me te gjera, qe kane vene ne dyshim vet bazat e modelit tone demokratik. Efektet e kesaj krize jane evidentuar hera heres ne reduktimin e mases se pjesemarrjes ne zgjedhjet politike dhe ato administrative, ne shtimin e mosbesimit ne institucione si dhe ne nje distancim ne rritje te qytetareve kundrejt demokracise. Ne pergjithesi jane te shumta aresyet, qe mund te shpjegojne fenomenin e fraktures qytetare/institucione demokratike, te cilat lidhen direkt me mospermbushjen e cilesive te demokracise. Kjo krize e demokracise perfaqesuese eshte shoqeruar nga kriza e partive politike, te cilat luajne nje rol qendror ne organizimin dhe mobilizimin e konsensusit kundrejt institucioneve. Perfaqesimi i partive politike dhe i mekanizmave institucional te domosdoshme ne riprodhimin e saj, tentojne vazhdimisht te merren me te kaluaren per shume drejtime pak te dobishme per t'iu pergjigjur problemeve te reja komplekse me te cilat perballet shoqeria jone. Perballe ketij spiegimi te krizes, qe kalon sot demokracia perfaqesuese ekzistojne edhe aresye te tjera, qe do t'i quanim kufizime te demokracise.

Se pari ne nje sistem demokratik me zgjedhje vendimet politike vetem pjeserisht formohen mbi vullnetin popullor, sepse pasi zgjidhenper here te pare perfaqesuesit politikimpenjohen me shume per te mbajtur pushtetin etyre se sa per te respektuar premtimet elektorale, duke konsideruar se kujtesa e qytetarit eshte shkurter dhe se disa premtime ata i bejne ne cdo rradhe. Ne demokracite brishta si kjo e jona jane me te medha mundesite qe mbi keto premtime te krijohen " zona hije", te udhehequra nga zgjedhje jo te formuara mbi vullnetin popullor dhe lehtesisht te influencuara nga preferencat epak subjekteve, te cilat erfaqesojne interesa te vecanta.

Kufizimi i dyte

i demokracise zgjedhore lidhet me koncesionin me shume formal se sa substancial te universalizmit. ne linje teorike universalizmi konsideron, qe te gjithe qytetaret shprehen me vote, gje qe nuk verifikohet ne realitetin tone, ku vetem nje pejse e popullsise, grupet me te interesuara e me te mireorganizuara e realizojnekte. kush nuk voton nuk i perkete detyrimisht ndonje kategorie te caktuar, por pa dyshim, qe pjesemarja me e ulet verifikohet brenda grupeve sociale me te margjinalizuara dhe me pak te organizuar. Sot eshte problem te gjesh mekanizmat se si t'i coh zgjehdsit per te votuar. ne kete kuptim sistemi yne politik rrezikon te jete universalistik ne leter dhe selektues ne realitet.

Nje kufizim i trete i sistemit demokratik eshte, qe interesat e perfaqesuara nga te zgjedhurit jane ne menyre te privilegjuara ato te shumices se zgjehdesve dhe jo te atyre, qe nu kane arritur te zgjedhin perfaqesuesit e tyre. Situata mbas dy proceseve te fundit zgjehdore konfirmon se permasat e ketyre kufizimeve shumefishohen ne rastin e vendit tone jo vetm per shkake te ligjit, por edhe te papergjegjeshmerise politike. ne dy procese zgjehdore radhazi tek ne shumica votuese nuk perkthehet ne shumice qeverisese, pa llogaritur faktin, qe ne menyre akrobatike sistematikisht nje pjese e ketijvullneti "kapercen ylberin" per t'i sherbyer alternatives se kundert per te cilen eshte votuar, duke delegjitimuar vet procesin. ne asnje rast nuk eshte perdorur mundesia qe te krijon neni 49 i Kushtetutes sone, per te vene ne levizje autoritetin e Presidentit te Republikes, per shkak te deformimit te vullnetit te zgjehdesve.

Nje kufizim i katert i sitemit demokratik zgjehdor eshte se ai nuk inkludon antitrupat per te evituar perdorimin e instrumenteve te puhstetit qeveritar. Pergjegjeshmeria individuale e politikaneve dhe domosdoshmeria per te llogaritur rezultatet e arritura pergjate legjislatures perbejne kushtet per te legjitimuar procesin demokratik, te cilat gjejne kufizimin etyre ne nivelin e asimetrise informative, qe egziston midis te qeveritareve dhe te qeverisureve. Zhvillimet e diteve te fundit tregojne qarte se sa te ekspozuar jane qytetaret e cdo shtrese perballe risqeve te tilla. ushtrimi i te drejtes se votes nga qytetearet e konsideruar ne modelin e demokracise si zgjedhore te gjithe te barabarte, me te njejtat te drejta dhe detyrime, presupozon megjithate jo vetem mundesine per te votuar, por edhe ate, qe zgjehdesi duhet ta ushtroje gjukimin e tij politik ne menyre te ndergjegjeshme. Se sa e pazbatuar eshte kjo e drejte tek ne mjafton te permendim dukurine, specifikisht shqiptare te votimit familjar, fakt ky i nenvizuar edhe ne raportimet e OSBE-se dhe organizmave te tjere europiane apo nderkombetare, te cilat monitoruan procesin zgjedhor te 28 Qershorit.

Per kete eshte enevojeshme qe niveli i informacionit, edukimit dhe ndergjegjesimit te qytetareve te jene mjaftueshmerisht te gjera dhe uniformisht te shperndara. Sic thekson Amartya Sen (1992) : " gjykimi i ndergjegjeshem eshte problem i kapaciteteve te barabarta, po aq sa edhe i te drejtave te barabarta". Ne rastin kur keto kapacitete jane shperndare ne menyre asimetrike, mundesite e personave per te vleresuar alternativat e zgjehdjes jane te pabarabarta dhe ne rrezik te manipulohen. Nivelet einformacionit me te uleta jane me te mundeshmet per t'u instrumentalizuar, ndersa nivelet me te larta te edukimit favorizojn epjesemarrjen me vote te ndergjegjeshme. Prandaj informacioni dhe njohjet tentojne te jene shume te gjera. Betaeja ne demokracite moderne per kontrollin e mjeteve te informimit nga ana e partive politike eshte shembull i asaj se si zgjehdjet politike varen ne menyre sinjifikative nga kapaciteti i manipulimit te informacionit dhe te influencmerise se tij ne pjese konsistente te opinionit publik.

Prq ndergjegjesimi i qytetareve kundrejt republikesperben nje kufizim te peste te demokracise zgjehdore. Tocqueville shkruante se: "Rreziku me i keq eshte te humbasesh sensin e perkatesise dhe shpirtit te inisiatives, aq te domosdoshem per te bere te funksionoje shoqeria".

Mekanizmi i demokracise zgjehdore ne funksion te kesaj teme eshte dy frontal: nga njera ane ne sistemet demokratike cdo qytetar thirret te marrepjese ne zgjedhjen e qeverisesve dhe programeve te qeverise nga ana tjeter, megjithate nga momenti ne te cilin ka votuar brenda nje harku legjilativ qytetari eshte i ezauruar nga pushteti per te influencuar mbi vendimet politike si ne rastin e deformimit te vullnetit prej partive plitike, ashtue dhe kur nuk perfaqesohet prej tyre, rasti i bojkotit.

Mosbesimi ndaj formave te perfaqesimit demokratik, kriza epartive dhe e institucioneve dmokratike evidentojne se difektet e dmeokracise perbejne problem qendror per procesin e zhvillimit te shoqerise sone. keto konsiderata vendosin ne qender te reflektimit problemin e cilesise se procesit demokratik, proces ne te cilin eshte themelor nocioni " i , si nje vlere esenciale per mirefunksionimin e e nje sistemi demokratik, sepse therret ne skene kenaqjen e kerkesave si dhe kapacitetin per t'iu pergjigjur realisht problemeve te njerezve.

Cilesia e demokracise percaktohet jo vetem nga forma ,por edhe nga substanca ne administrimin epushtetit dhe ne poliitkat ne pergjigjen enevojave te qytetareve. vendi yne klasifikohet ne vendet me demokraci hibride, pra me demokraci te papermbushur, ku perben me shume problem niveli i ulet i cilesise se demokracise. Prandaj eshte enevoejshme, qe neprmejte metodave te demokracise pjesemarrse te kerkojme baza te reja te nje shoqerie me kohezion te alrte, transparente dhe te sigurt per te gjithe qytetaret, gje e cila ne keto momente duket gjithmone eme e larget.

mercoledì 9 dicembre 2009

Nje qytet jo vetem per te rriturit

Botuar në gazetën Libertas dt 15.12.2009, fq 14
Të vegjëlit prezantojnë jo vetëm nevojat e të gjithë qytetarëve, por edhe nevojat e qytetit të konsideruar si një ekosistem të madh, aktualisht i sëmurë rëndë. Qytetet tona dhe fëmijët tanë sot vuajnë të gjitha të këqijat, që i korespondojnë qytetit modern: qyteti vuan nga zhvillimi i zonave të ndara, të specializuara, kurse fëmijët kanë nevojë për një ambjent kompleks të përbashkët; qyteti vuan nga ndërtesat e larta të banimit, të cilat prodhojnë dëme sociale, margjinalizim si dhe nga bota e krimit dhe fëmijët vuajnë nga pamundësia për t'u takuar në këtë ambjent të rrezikshëm, pa gjelbërim dhe pa sheshe; qyteti vuan nga trafiku, nga ndotjet, nga zhurmat dhe fëmijët vuajnë nga pamundësia, që të jetojnë lirisht eksperiencat e domosdoshme të eksplorimit dhe lojërave. Në këtë sens mund të themi, që fëmija është një indikator i ndjeshëm ambjental, dhe kur një fëmijë do të jetë mirë dhe do të mund të përshkoj lirshëm rrugët e qytetit do të thotë se qyteti ka gjetur funksionin e tij natyral si vend i eksperiencave të përbashkëta, të bashkëpunimit dhe solidaritetit. Kjo është një mënyrë korrekte e propozimit për një zhvillim të qëndrueshëm.

Nëse do ti ftojmë fëmijët të punojmë së bashku me ne atëhere shpresa rritet. Për këtë mund t'i referohemi projektit "Qyteti i femijeve", i cili lindi ne 1999 në Fano (Itali), duke u pasuar nga një rrjet qytetesh, të cilat njohën këtë propozim. Ky projekt bën fjalë për një filozofi të re të administrimit të qytetit, në të cilin fëmijët marrin rolin e tyre, filozofi kjo e munguar tek ne. Në këtë mënyrë fëmijët do të kenë një ftesë të vërtetë për të realizuar ndryshimin dhe do të jenë një instrument i cmuar për një filozofi të re të qeverisjes së qytetit. Fëmijët me prezencën e tyre mund të jenë shpëtuesit e qyteteve. Ata janë të zotët të modifikojnë komportimin tonë si të rritur, duke na detyruar të respektojmë më shumë ambjentin ku jetojmë dhe ku do të jetojnë fëmijët dhe nipërit tanë.

Nëse rimarrim temën e pjesëmarrjes, sipas nent 12 të Konventës për të Drejtat e Fëmijëve si dhe të rolit të kryebashkiakut si garant i të drejtave të të gjithë qytetarëve, specifikisht të atyre që janë në pamundësi të shprehen me votën apo të protëstojnë, projekti "Qyteti i fëmijëve" na propozon për këtë funksion "Këshillin e fëmijëve", për ngritjen e të cilit mund t'u referohemi dy modeleve të ndryshme:

1- I pari, qe permban funksionin e keshillit bashkiak, bazuar ne eksperiencen franceze te viteve 70, u propozon femijeve, qe te jetojne eksperiencen e formimit dhe funksionimit te keshillit bashkiak si nje loje, duke zbatuar te gjitha rregullat dhe procedurat e zgjedhjes dhe funksionimit te tyre, si ne realitet. Keshilli i dale nga procedura e zgjedhjes nepermjete nje fushate elektorale thirret"Keshilli bashkiak i femijeve" dhe perfshin femije te shkollave fillor dhe te mesme.

2- Modeli i dyte nuk imiton keshillin bashkiak dhe nuk zgjidhet sipas procedurave dhe modaliteteve te tij. Ne kete rast "Keshilli i femijeve" perbehet nga femije qe i japin keshilla kryetarit te bashkise.

Ky keshille eshte pergjigjia e duhur per sa parashikohet ne artikullin 12 te Konventes se te Drejtave te Femijeve, duke qene ne kete menyre nje instrument i pershtatshem nepermjet te cilit kryebashkiaku terheq opinionin e femijeve. Femijet kane si impenjim t'i trasmetojne kryetarit te bashkise mendimin e tyre per ate, qe pare nga kendeveshtrimi i tyre nuk funksionon ose nuk ecen mire, duke propozuar edhe modifikimet perkatese. Ata kane per qellim t'i "grushtojne" kryetarit te bashkise, t'i krijojne shqetesime ashtu sic vetem ata dine te bejne. Keshilli ka si qellim jo te realizoj projektet e veta , por te nderhyje ne ato te kryetarit te bashkise, duke kontribuar ne ndryshimin e qytetit, duke e bere ate me te pershtatshem per kerkesat e femijeve dhe te kategorive te tjera me te dobeta. Natyrisht struktura te tilla ne respekt te nenit 12 te Konventes se te Drejatve te Femijeve duhet te zgjidhen ne te gjitha fushat, duke filluar nga ambjentet publike, ku perfshihen femijet si keshillat spitalore, te parqeve, te muzeumeve etj. Femijet zgjidhen me short nga te gjitha kategorite.

Po cilat jane keshillat dhe idete e femijeve, qe i sherbejne nje kryebashkiaku? Ne raportin etyre me te rriturit, ku behet fjale per prinderit dhe mesuesit, femijet e dine qe te medhenjete presin prej tyre te demostrojne se jane "rritur", se kane "mesuar", duke abandonuar progresisvisht menyrat e te vepruarit, te te qeni dhe te menduarit si femije dhe perfituar ato te nje te rrituri. Sipas kesaj llogjike per kryetarin e bashkise dhe kerkesen e tij per ndihme ndaj femijeve keshillat e prinderve dhe te mesuesve te tyre nuk do te ishin aspak te dobishme dhe ndihmuese, sepse mendimet e prinderve apo mesuesve te tyre jane po ato, qe mendon ai vet si i rritur. Ajo, qe i sherben kryetarit jane idete e verteta te femijeve, kendveshtrimi i tyre. Ato kane vlere pikerisht sepse jane te ndryshme nga ato te te rriturve. Kur nje femije thote nje gje te "cuditeshme" , nje "budallallek", sigurisht ne te ka dicka te vlefeshme, te mire per t'u thelluar me kontributin ete gjitheve.

Idte e femijeve, ne se do t'i votonim, duke adaptuar rregullat demokratike, duke perfshire ne votim edhe vet femijet per propozimet e tyre te vecanta, natyrisht qe do te humbisnin perballe ideve konservative te te rriturve. Per ta shmangur kete i referohemi eksperiences se Romes, qytet i cili ka aderuar ne projektin nderkombetar "Qyteti i femijeve" ne fillim te mandatit te pare te kryebashkiakut Veltroni. 20 Nentori eshte dita nderkombetare e te drejtave te femijeve. Me kete simbolike Kryetari i Bashkise se Romes z. Veltroni thirri, ne Campidoglio, me 20 Nentor 2001, 20 femije ne mbledhjen e pare te Keshillit te femijeve te qytetit dhe i'u drejtohet atyre me keto fjale: " E deshiroja kete keshille te femijeve per ndihmen tuaj. Shpesh te rriturit harrojne c'do te thote te jesh femije dhe kjo shkakton gabime te renda, dhe nga keto gabime lindin qytete ku te gjithe, por vecanerisht femijet jetojne keq. Nga sot do te fillojme te punojme se bashku, sepse kemi nevoje t'a ndryshojme kete qytet".

Eshte domethenese, qe nje kryebashkiak i rendesishem, si ai i Romes njeh dhe deklaron publikisht nevojen per te qene i konsultuar nga konsulente tipik sic jane femijet. Kete e thote nje kryebashkiak, qe ka pasur te gjithe konsulentet dhe bashkepunetoret qe deshironte, por qe te gjithe te rritur i ai. Kjo thenie e tij nxjerr ne pah faktin se kerkesa per ndihme nuk eshte finalizuar per te kenaqur femijet dhe nevojat e tyre, e cila gjithashtu do te kishte qene nje qellimi denje dhe i nevojeshem, por ajo i kushtohet nje qellimi me te larte: Ndryshimit te qytetit.

Nga ky moment "Keshilli i femijeve" zhvillon periodikisht takime me kryetarin e bashkise, me keshillin komunal si dhe me administraten, duke u komunikuar atyre kerkesat e tyre, mendimet dhe idete e tyre. Ato jane propozime te thejshta, te pergjegjeshme, apsolutisht larg nga ato te te rriturve, dhe per tu degjuar kerkojne ndryshime jo te thjeshta. Kjo pervoje nuk eshte veshtire , qe te aplikohet nga kryebashkiak si ai i Tiranes, Vlores, Durresit apo Shkodres etj. Femijet tane do te luajne keshtu nje rol mirefillti politiko-administrative, ata do te ndihmojne kryetarin e bashkise te ndryshoje e per rrjedhoje te permiresoje qytetin. Nga kjo dite jeta e kryebashkiakut, administrates se tij si dhe keshillit bashkiak behet me e komplikuar, sepse femijet jane "kokeforte" dhe kerkojne llogari per ate, qe u premtohet. Shembulli i prezantuar deshmon se si mund te ndryshoje ne menyre diealektike dinamika e ndryshimit me pjesemarrjen e femijeve ne qeverisjen e qytetit.

Pyetjes se perse jane te preokupuar? Femijet i pergjigjen ne menyre te ndryshme: nje pjese te thone se ata jane te shqetesuar se prinderit e tyre nuk gjejne parkim, prandaj duhen ndertuar parkingje, nje rast evident ky se si femijet preokupohen per problemet e te rriturve, por pjesa tjeter thoshte jo per parkimet, sepse keshtu nuk do te kishte vend per te luajtur.

Pyetjes se nese do te takonte kryetarin e bashkise cdo te deshironte t'i thoshte Treisi ( 7 vjec nga Tirana) i pergjigjet "Ne se do te takoja kryetarin e bashkise do t'i thoja qe te beje sa me shume parqe per lojerat, sepse femijet kane nevoje te luajne, te kenaqen. Nuk duhet te kenaqen e vetem te rriturit, sepse edhe femijet kane te drejtat e tyre per te luajtur, sepse vrapimi dhe lojerat u bejne mire trupit te tyre". Bjorni , 9 vjec, nje tjeter femije nga Tirana do te pergjigjej: "Do t'i thoja kryetarit te bashkise , qe t'i bej pergjysem parkingjet dhe kendet e lojerave", nje pergjigje kjo qe te ben te buzeqeshesh sepse eshte serioze dh bujare. Serioze, sepse femijet jane te ndergjegjeshem per nevojen e hapesirave per te luajtur dhe bujare, sepse pranon te konsideroj femijet te barabarte me automobilat e prinderve. Keshtu femijet deshirojne qe te pakten te jene te trajtuar si makinat. Daniela, 12 vjec nga Vlora pergjigjet " Ne se do t'a takoja kryetarin e bashkise do t'i thoja : Te krijoje sa me shume hapesira te gjelberta ne qytet, sepse femijet kane nevoje per ajer te paster dhe t'a shpetoje Pyllin e Sodes dhe detin".

Pra sic duket femijet deshirojne nga qytetet lejen per te dale nga shtepia. Femijet e quajne te pranueshme, qe ky tip qyteti i diteve te sotme nuk u premton nje pjese te qytetareve te vet mundesine per te shpenzuar hapesirat publike.

Femijet ne kete rast mbrojne nje te drejte te tyre, nje nevoje te tyre te pakontestueshme, sepse nuk mund te dalin dhe te luajne dot vetem, dhe kjo kondicionon zhvillimin e tyre. Me detyrat nuk zhvillohet fantazia, me lojera po. Dy nenet e Konventes se Femijeve neni 28, e drejta per t'u aresimuar dhe neni 31 e drejta per te luajtur, duke qene nene te te njejtit ligj, kane te njeten vlere, te njeten peshe, te njejtin dinjitet, te njejtin konsideracion.

Ne kete beteje te tyre femijet prezantojne edhe interesat e te moshuarve, te personave antikapat etj, te cilet ndajne me femijet kete perjashtim te rende. Mesazhi i tyre eshte i qarte: Ata thone: beni te mundur qe te dalim nga shtepite, beni te mundrur qe te perdoren hapesirat publike te qytetit, beni te mundur qe hapesiart publike te jene te te gjitheve, mos na mbyllni ne hapesira te ndara. Ne se do te mund te dalim nga shtepite do te mund te dalin me ne edhe gjysherit apo miqte tane".

Femijet qe shkojne ne shkolle vetem te shoqeruar nga miqte e tyre jane nje realitet, qe po zhduket nga rruget tona. Prezenca e tyre i ben rruget me te sigurta. Femijet qe shkojne ne shkolle apo qe luajne ne rruge krijojne rreth tyre preokupacionin dhe solidaritetin e fqinjev te tyre. Ne se ne qytet do te jete gjithe kjo levizje, do te kete me pak automobile, do te jete me mire per te gjithe. Duhet ta rifitojme kete qytet.

Atehere kush eshte ambjenti qe duan femijet? Femijet nuk dine nga ekologjia dhe nga ambjentalizmi, por ata kane nevoja elemnetare, te cilat ne se plotesohen, i ngjajne shume qytetit te pershkuar nga ambjentalistet, ekologjistet, sociologet, nga psikologet dhe nga urbanistet e mire. Te realizosh kete qytet nuk eshte e thjeshte, pasi duhet, qe modeleve, te cileve u referohemi t'u konsiderojme dhe shmangim difektet apo gabimet. Te rriturit do te kerkojne te mbrojne me cdo kusht privilegjet e tyre, te cilat i konsiderojne ne menyre preopotente si te drejta. Nje kryebashkiak shprehjen ; "Duhet te ndryshojme se e thone shkencetaret dhe ambjentalistet" e ka me te lehte ta zvendesoje me shprehjen ; "Duhet te ndryshojme sepse e kerkojne femijet tane", duke konsideruar femijet dhe idete e tyre si instrumente te jashtezakoneshme te ndryshimit, duke perfituar nga sugjerimet e tyre.

Luiza Hoxhaj

02.12.2009