"Nocioni im i demokracise eshte se me i dobeti duhet te kete te njejtin shans sikurse me i forti" Mahatma Gandi
Nisur nga kjo thenie e Gandit ne kete shkrim kam zgjedhur te flas per demokracine pjesemarrese si nje nga konceptet me te evokuara ne debatet aktuale mbi politikat publike tek ne dhe ne gjithe Europen, si dhe si nje nga format e te jetuarit te proceseve demokratike, me objektiv primar te perfshije direkt qytetaret ne disa zgjedhje te qeverise, ne vecanti ne ato qe i prekin direkt ata. Pjesmarrja eshte nje parim themelor ne demokracine moderne.
Por c'eshte demokracia dhe cilesia e procesit demokratik? Kjo eshte nje pyetje te ciles nuk eshte e thjeshte, qe t'i pergjigjesh. Fjala "demokraci" eshte me origjine greke dhe perbehet nga termi "demos", qe do te thote"popull" dhe "kratos" qe do te thote "pushtet". Keshtu qe demokracia eshte nje koncept i cili i referohet mbi te gjitha pushtetit te popullit. Ne vija te pergjitheshme demokracia eshte nje menyre e marrjes se vendimeve kolektive, e cila parashikon ne menyre te vecante se te gjithe mund te marrin pjese ne procesin vendimarres direkt apo indirekt dhe se vendimet merren pas nje procesi te diskutuar ne shumice. Ne shoqerine moderne parimi demokratik te cilit i behet tradicionalisht referim eshte ai i demokracise peraqesuese, i cili konsiston ne faktin se cdo qytetar ka mundesine te zgjedhe nepermjete votes perfaqesuesit e organizmave politike, bazuar ne seleksionimin e programeve ideve me perfaqesuese , te preferencave dhe nevojave te veta. Ideja themelore e vendimeve demokratike bazohet ne parimin se seicili duhet te kete mundesine te njihet me funksionimin e sistemeve politike dhe sociale. Delegimi i atributeve te perfaqesuesve politike nepermjete zgjedhjeve perben ne kete perspektive nje mekanizem nepermjete te cilit parimi i perfshirjes se gjithe qytetareve ne procesin qeverises ezaurohet ne realitetin e sotem historik dhe social ne te cilin nuk eshte e mundur te realizohen rregullisht asamblete e gjera te qytetareve.
Nen kete optike mekanizmit te demokracise zgjedhore i atribuohen disa cilesi:
Se pari: pushteti politik bazohet mbi legjitimitetin popullor nga i cili varet ne instance te fundit. Mekanizmi zgjedhor perfaqeson nje menyre per te formuar vendimet politike mbi vullnetin e qytetareve duke siguruar midis te pareve dhe te dyteve nje nivel koherence, qe promovon sensin e perkatesise se komunitetit dhe mat pergjegjeshmerine.
Cilesia e dyte eshte e lidhur me parimin e universalizmit, i cili tregon se si cdo qytetari, pavaresisht perkatesise, gjinise, orientimit politik dhe fetar i njihet pushteti i pjesemarrjes ne republike dhe mund te ofroi kontributin e vet me te njejten te drejte pa u diskriminuar.
Cilesia e trete eshte perfaqesimi, duke i mundesuar cdo qytetari te shpreh opinionin e tij nepermjete votes. te zgjedhurit obligohen te perfaqesojne deshirat dhe preferencat e shumices. Kur thuhet, qe qeverite jane pasqyre e nje kombi ( ne te mire dhe ne te keq) tentohet, qe te jepet metaforikisht pikerisht ky kusht, qe con ne korespondimin e te zgjedhurve me vullnetin popullor. Pra mekanizmi demokratik jep garancite e perputhjes se programeve politik me vullnetin e qytetareve. Pyetjes se sa qeverite tona jane pasqyre e kombit gjitheseicili, konsideruar zhvillimet e fundit mund t'i pergjigjet lehtesisht. Mendimi im personal eshte se kemi nje pasqyrim te deformuar te ketij vullneti.
Poltikanet prezantohen ne zgjedhje me platforma dhe programe ne baze te te cileve kerkojne konsensusin popullor. Keshtu qe ata prezantohen personalisht, me vullnetin e tyre, duke u bere te dukshem ne nje mase gjithmone e me te madhe te opinionit publik. Pasi zgjidhen ata jane per pasoje direkt pergjegjes per veprimet e tyre. Ne se realizojne programin per te cilin jane votuar ata mund te rizgjidhen ne te kunderten paguajne personalisht zgjedhjet e veta. Ky aresyetim na con tek nje cilesi e katert e modelit demokratik, qe eshte pergjegjeshmeria individuale e politikaneve. Kjo cilesi e demokracise eshte zbehur goxha nen efektet e kodit te ri zgjedhor, duke e zhveshur qytetarin nga kjo e drejte ne favor te partive politike.
Nje virtut i peste i demokracise eshte llogaritshmeria e vendimeve politike. Vet llogjika e zgjedhjes popullore u imponon politikaneve te zgjedhur, qe te bejne llogarite ne fund te mandatit te tyre mbi punen e zhvilluar. Ne kete menyre mekanizmat i zgjedhjes demokratike trupezojne ne vetvete nxitesat per te bere publike vepren e politikaneve, duke mundesuar vleresimin e qytetareve zgjedhes per te. Ne kushtet e nje transparence te cunguar tek ne frutet e kesaj cilesie jane ende te pashijuar. Boll t'i referohemi shembullit te fundit kur opozita kerkon transparencen e zgjedhjeve, gje e cila nuk i mundesohet, duke perdorur argumente nga me absurdet. Publikut i mundesohet vetem nje infromacion i mireselektuar. Sic po duket, megjithe progresin ne jemi ende tek modeli:"s'ka rendesi kush dhe si voton, por kush dhe si numeron" . Edhe ne vleresimet qe ju bene procesit te fundit zgjedhor, duke konsideruar progresin, verejtjet dhe kontestimet ishin pikerisht per procesin e numerimit te votave. Demokracia zgjedhore ka favorizuar zhvillimin ekonomik dhe social te shoqerive perendimore, praktikisht pa krahasim ne nivel boteror. Eksportimi i kesaj pervoje ne vendet ish komuniste ka dhene frytet e saj pozitive edhe ne vendin tone. Ne 20 vjet te demokracise jane rregjistruar edhe elemente te kritikueshem, objekt i debateve dhe shkrimeve gjithmone e me te gjera, qe kane vene ne dyshim vet bazat e modelit tone demokratik. Efektet e kesaj krize jane evidentuar hera heres ne reduktimin e mases se pjesemarrjes ne zgjedhjet politike dhe ato administrative, ne shtimin e mosbesimit ne institucione si dhe ne nje distancim ne rritje te qytetareve kundrejt demokracise. Ne pergjithesi jane te shumta aresyet, qe mund te shpjegojne fenomenin e fraktures qytetare/institucione demokratike, te cilat lidhen direkt me mospermbushjen e cilesive te demokracise. Kjo krize e demokracise perfaqesuese eshte shoqeruar nga kriza e partive politike, te cilat luajne nje rol qendror ne organizimin dhe mobilizimin e konsensusit kundrejt institucioneve. Perfaqesimi i partive politike dhe i mekanizmave institucional te domosdoshme ne riprodhimin e saj, tentojne vazhdimisht te merren me te kaluaren per shume drejtime pak te dobishme per t'iu pergjigjur problemeve te reja komplekse me te cilat perballet shoqeria jone. Perballe ketij spiegimi te krizes, qe kalon sot demokracia perfaqesuese ekzistojne edhe aresye te tjera, qe do t'i quanim kufizime te demokracise.
Se pari ne nje sistem demokratik me zgjedhje vendimet politike vetem pjeserisht formohen mbi vullnetin popullor, sepse pasi zgjidhenper here te pare perfaqesuesit politikimpenjohen me shume per te mbajtur pushtetin etyre se sa per te respektuar premtimet elektorale, duke konsideruar se kujtesa e qytetarit eshte shkurter dhe se disa premtime ata i bejne ne cdo rradhe. Ne demokracite brishta si kjo e jona jane me te medha mundesite qe mbi keto premtime te krijohen " zona hije", te udhehequra nga zgjedhje jo te formuara mbi vullnetin popullor dhe lehtesisht te influencuara nga preferencat epak subjekteve, te cilat erfaqesojne interesa te vecanta.
Kufizimi i dyte
i demokracise zgjedhore lidhet me koncesionin me shume formal se sa substancial te universalizmit. ne linje teorike universalizmi konsideron, qe te gjithe qytetaret shprehen me vote, gje qe nuk verifikohet ne realitetin tone, ku vetem nje pejse e popullsise, grupet me te interesuara e me te mireorganizuara e realizojnekte. kush nuk voton nuk i perkete detyrimisht ndonje kategorie te caktuar, por pa dyshim, qe pjesemarja me e ulet verifikohet brenda grupeve sociale me te margjinalizuara dhe me pak te organizuar. Sot eshte problem te gjesh mekanizmat se si t'i coh zgjehdsit per te votuar. ne kete kuptim sistemi yne politik rrezikon te jete universalistik ne leter dhe selektues ne realitet.
Nje kufizim i trete i sistemit demokratik eshte, qe interesat e perfaqesuara nga te zgjedhurit jane ne menyre te privilegjuara ato te shumices se zgjehdesve dhe jo te atyre, qe nu kane arritur te zgjedhin perfaqesuesit e tyre. Situata mbas dy proceseve te fundit zgjehdore konfirmon se permasat e ketyre kufizimeve shumefishohen ne rastin e vendit tone jo vetm per shkake te ligjit, por edhe te papergjegjeshmerise politike. ne dy procese zgjehdore radhazi tek ne shumica votuese nuk perkthehet ne shumice qeverisese, pa llogaritur faktin, qe ne menyre akrobatike sistematikisht nje pjese e ketijvullneti "kapercen ylberin" per t'i sherbyer alternatives se kundert per te cilen eshte votuar, duke delegjitimuar vet procesin. ne asnje rast nuk eshte perdorur mundesia qe te krijon neni 49 i Kushtetutes sone, per te vene ne levizje autoritetin e Presidentit te Republikes, per shkak te deformimit te vullnetit te zgjehdesve.
Nje kufizim i katert i sitemit demokratik zgjehdor eshte se ai nuk inkludon antitrupat per te evituar perdorimin e instrumenteve te puhstetit qeveritar. Pergjegjeshmeria individuale e politikaneve dhe domosdoshmeria per te llogaritur rezultatet e arritura pergjate legjislatures perbejne kushtet per te legjitimuar procesin demokratik, te cilat gjejne kufizimin etyre ne nivelin e asimetrise informative, qe egziston midis te qeveritareve dhe te qeverisureve. Zhvillimet e diteve te fundit tregojne qarte se sa te ekspozuar jane qytetaret e cdo shtrese perballe risqeve te tilla. ushtrimi i te drejtes se votes nga qytetearet e konsideruar ne modelin e demokracise si zgjedhore te gjithe te barabarte, me te njejtat te drejta dhe detyrime, presupozon megjithate jo vetem mundesine per te votuar, por edhe ate, qe zgjehdesi duhet ta ushtroje gjukimin e tij politik ne menyre te ndergjegjeshme. Se sa e pazbatuar eshte kjo e drejte tek ne mjafton te permendim dukurine, specifikisht shqiptare te votimit familjar, fakt ky i nenvizuar edhe ne raportimet e OSBE-se dhe organizmave te tjere europiane apo nderkombetare, te cilat monitoruan procesin zgjedhor te 28 Qershorit.
Per kete eshte enevojeshme qe niveli i informacionit, edukimit dhe ndergjegjesimit te qytetareve te jene mjaftueshmerisht te gjera dhe uniformisht te shperndara. Sic thekson Amartya Sen (1992) : " gjykimi i ndergjegjeshem eshte problem i kapaciteteve te barabarta, po aq sa edhe i te drejtave te barabarta". Ne rastin kur keto kapacitete jane shperndare ne menyre asimetrike, mundesite e personave per te vleresuar alternativat e zgjehdjes jane te pabarabarta dhe ne rrezik te manipulohen. Nivelet einformacionit me te uleta jane me te mundeshmet per t'u instrumentalizuar, ndersa nivelet me te larta te edukimit favorizojn epjesemarrjen me vote te ndergjegjeshme. Prandaj informacioni dhe njohjet tentojne te jene shume te gjera. Betaeja ne demokracite moderne per kontrollin e mjeteve te informimit nga ana e partive politike eshte shembull i asaj se si zgjehdjet politike varen ne menyre sinjifikative nga kapaciteti i manipulimit te informacionit dhe te influencmerise se tij ne pjese konsistente te opinionit publik.
Prq ndergjegjesimi i qytetareve kundrejt republikesperben nje kufizim te peste te demokracise zgjehdore. Tocqueville shkruante se: "Rreziku me i keq eshte te humbasesh sensin e perkatesise dhe shpirtit te inisiatives, aq te domosdoshem per te bere te funksionoje shoqeria".
Mekanizmi i demokracise zgjehdore ne funksion te kesaj teme eshte dy frontal: nga njera ane ne sistemet demokratike cdo qytetar thirret te marrepjese ne zgjedhjen e qeverisesve dhe programeve te qeverise nga ana tjeter, megjithate nga momenti ne te cilin ka votuar brenda nje harku legjilativ qytetari eshte i ezauruar nga pushteti per te influencuar mbi vendimet politike si ne rastin e deformimit te vullnetit prej partive plitike, ashtue dhe kur nuk perfaqesohet prej tyre, rasti i bojkotit.
Mosbesimi ndaj formave te perfaqesimit demokratik, kriza epartive dhe e institucioneve dmokratike evidentojne se difektet e dmeokracise perbejne problem qendror per procesin e zhvillimit te shoqerise sone. keto konsiderata vendosin ne qender te reflektimit problemin e cilesise se procesit demokratik, proces ne te cilin eshte themelor nocioni " i , si nje vlere esenciale per mirefunksionimin e e nje sistemi demokratik, sepse therret ne skene kenaqjen e kerkesave si dhe kapacitetin per t'iu pergjigjur realisht problemeve te njerezve.
Cilesia e demokracise percaktohet jo vetem nga forma ,por edhe nga substanca ne administrimin epushtetit dhe ne poliitkat ne pergjigjen enevojave te qytetareve. vendi yne klasifikohet ne vendet me demokraci hibride, pra me demokraci te papermbushur, ku perben me shume problem niveli i ulet i cilesise se demokracise. Prandaj eshte enevoejshme, qe neprmejte metodave te demokracise pjesemarrse te kerkojme baza te reja te nje shoqerie me kohezion te alrte, transparente dhe te sigurt per te gjithe qytetaret, gje e cila ne keto momente duket gjithmone eme e larget.
Nessun commento:
Posta un commento