Zhvillimi i qëndrueshëm dhe fuqizimi i komuniteteve

 

Pse ndërtimet pa leje nuk janë thjesht çështje urbane, por edhe simbol i mungesës së kontratës sociale. Shteti si rregullator, qytetari si bashkëpërgjegjës.

Nga: Luiza Hoxhaj

Data: 13 Korrik 2025

Shpesh i kam quajtur ndërtimet pa leje "piramidat e pas '97-ës". Ato janë ngritur mbi boshllëkun institucional, mbi mungesën e rregullave, mbi shpresën për fitim të shpejtë ose mbijetesë. Ashtu si piramidat financiare, ato kanë ndjellë shpresë dhe kanë lënë pas kriza. Prishja e tyre sjell dëme sociale dhe ekonomike, por edhe lejimi pa kriter i tyre shkatërron mjedisin, identitetin dhe besimin tek shteti.

Sot, mijëra ndërtesa pa leje janë bërë realitet i pakthyeshëm mbi terren. Në shumë raste, janë ndërtuar nga vetë qytetarët në tokat e tyre, pa orientim dhe pa standarde, si zgjidhje emergjente, por edhe si mundësi fitimi. Në zona turistike, ky fenomen ka arritur kulmin. Nga këndvështrimi teknik, mund të konsiderohen shkelje; por nga këndvështrimi shoqëroro-ekonomik, ato janë fakte të kryera, janë realitete të ndërthurura me jetën e komunitetit.

Kjo e bën akoma më të domosdoshëm rolin e shtetit si rregullator. Jo vetëm si ndëshkues, por si institucion që udhëheq tranzicionin nga kaosi drejt rregullit. Shteti nuk mund të vazhdojë të sillet si i huaj në territorin e vet, duke u shfaqur vetëm kur ka operacione prishjeje. Ai duhet të krijojë kushte për një rregullim të integruar: të vendosë standarde, të ofrojë afate për përputhje, dhe të mbështesë qytetarët në transformimin e ligjshëm të investimeve të tyre.

Por nuk mund të ketë shtet pa qytetar. Për të ndërtuar komunitete të forta dhe mjedise të rregulluara, qytetari duhet të ndjejë përgjegjësi. Nuk mjafton të kërkosh legalizim pas faktit. Respektimi i ligjit duhet të fillojë në momentin kur në mendje lind ideja e ndërtimit. Nëse bashkëjetojmë me shkeljen, nuk mund të kërkojmë as siguri, as investime publike, as mjedis të shëndetshëm.

Zgjidhja nuk është ndëshkimi masiv dhe as amnistia e plotë. Zgjidhja qëndron tek strategjia e gradualitetit: një proces që njeh realitetin, por e disiplinon atë. Që rikualifikon në vend të rrafshojë. Që edukon, jo vetëm ndëshkon. Që vendos kushte për legalizim me standarde të qarta mjedisore, estetike dhe teknike. Dhe që krijon bashkëpunim të sinqertë mes shtetit dhe komuniteteve.

Për shembull, në Theth dhe zona të tjera të mbrojtura, ndërtimet me tulla e beton që nuk respektojnë traditën vendase përbëjnë një deformim të identitetit kulturor dhe mjedisor. Por zgjidhja nuk mund të jetë thjesht prishja e menjëhershme, pa dallim, veçanërisht kur këto investime janë bërë nga banorë që kanë shpenzuar kursimet apo kanë marrë kredi, në një klimë ku shteti ka qenë pasiv, madje ka përfituar prej tyre përmes taksave dhe tarifave. Këto ndërtime duhen parë si pjesë e një procesi rikualifikimi...

Gjithashtu, këtyre banorëve duhet t’u jepet mundësia të përfitojnë nga programet kombëtare si “paketa e maleve”, të cilat janë miratuar prej kohësh, por ende mbeten të paaktivizuara në funksion të zhvillimit të territorit. Kjo paketë duhet të jetë në shërbim të mbështetjes së komuniteteve malore, fuqizimit të kapaciteteve të tyre ekonomike dhe ruajtjes së trashëgimisë natyrore dhe kulturore.

Një reflektim i domosdoshëm: Legjenda e Rozafës në kohët moderne

Ka diçka thellësisht shqetësuese në këtë cikël ku qytetarët investojnë kursimet, ndërtojnë me shpresë, regjistrojnë aktivitetin në tatime, kontribuojnë në pasurinë kombëtare, dhe më pas – për shkak të mungesës së rregullave, apo ndryshimeve të papritura në qasje – përballen me pasiguri, prishje, dhe varfërim. Sikur të jemi të bllokuar në një legjendë moderne të Kështjellës së Rozafës, ku ndërtojmë ditën dhe prishim natën. Por ndryshe nga legjenda, që fliste për sakrificë për të ndërtuar të përbashkëtën, sot jemi dëshmitarë të një flijimi të kotë që nuk sjell as stabilitet, as zhvillim të qëndrueshëm.

A nuk është koha të dalim nga kjo metaforë e trishtë, ta lëmë Rozafën në lashtësinë e saj, dhe të ndërtojmë realisht mbi themele të qëndrueshme – me rregulla të qarta, respekt për ligjin, mbështetje për komunitetin dhe vizion afatgjatë për territorin?

Zhvillimi i qëndrueshëm nuk mund të ndërtohet mbi injorimin e realitetit, por as mbi pranimin pa kushte të tij. Ai lind kur vendoset rend dhe kur rritet ndjeshmëria e ndërsjelltë: shteti e sheh qytetarin si partner, dhe qytetari e sheh territorin si pasuri të përbashkët.

Vetëm në këtë mënyrë, në vend të "piramidave të reja", do të kemi komunitete të qëndrueshme dhe turizëm me dinjitet.

Ky shkrim është pjesë e ciklit “Qytetarët në Qendër të Vëmendjes”.