Sindikatat dhe kriza

Mesin e korrikut të këtij viti, kur në Shqipëri kulmonte aksioni sindikal i minatorëve të Bulqizës, për koncidencë prestigjozia “New York Times” publikonte konkluzionet e një kërkimi të realizuar nga një grup ekonomistësh amerikan mbi të dhënat e krizës. Të dhënat e ekonomistëve amerikan tregojnë se kriza ka goditur më rëndë vendet e desindikalizuara, duke nisur nga SHBA dhe më lehtë ka prekur vecanërisht vendet me një nivel të lartë të sindikalizmit, duke nisur nga Gjermania, Belgjika , vendet skandinave etj. Ky konkluzion do të kishte provokuar në fakt një debat pjellor, të frutshëm në një vend si yni në të cilin masat për ringritjen vijnë gjithnjë e më shumë, duke u shtyrë në kohë dhe ku askush nuk është dëgjuar të lancoj një ide të re për të rilancuar ekonominë. Një debat i tipit të tillë do të kishte mundur të ishte shumë më i frutshëm, nëse do të na kishte shtyrë për të kuptuar përsen e nyjes lidhëse midis nivelit të krizës dhe nivelit të sindikalizimit. Ingredientët për ta pasuruar këtë debat i kishim të gatshëm: konkluzionet e studimit dhe kërkesat e minatorëve të paraqitura nëpërmjet sindikatës së tyre. Rast më ideal për të ballafaquar teorinë me realitetin konkret nuk mund të gjeje. Mbi një temë të tillë sociologët propabilisht do t’i kishin presupozuar të dhënat mbi sindikalizimin si një tregues të gradës së socializimit të një vendi dhe ndërkaq si tregues i rimarrjes terren të shoqërisë së “neve” përballë shoqërisë së ”unit”, duke e shtyrë sidoqoftë në krizë këtë të fundit. Tjetra do të kishte mundur të shtyhej përpara, duke individualizuar në sindikalizimin një nivel esencial të pjesëmarrjes solidare të qytetarëve në zgjedhjet themelore të vendit. Modestisht si një lëvruese e kulturës së ekonomisë klasike do të kujtoja, që tregu i punës nuk është një treg si të tjerët. Vlera e saj në ekonomi është sasia e punës përgjithësisht e domosdoshme për të prodhuar një mall dhe vendosja përballë e pagës, si shprehja më e thjeshtë e kësaj vlere, e cila rezulton nga një proces i avancuar sindikal, pra nga marëveshje-përballje-inovacion- kompromise kushtëzuese me pjesëmarrjen e mijëra qytetarëve në procesin e sindikalizimit. Është e vërtet, që edhe në mungesë të këtij procesi tregu do të shprehte gjithësesi një pagë. Por cila pagë do të jetë ajo e shprehur nga një treg që nuk është më ai smithian por është tregu i financave të privuara nga rregullat, i monopoleve dhe i oligopoleve? Do të jetë paevitueshmërisht një pagë e cila tenton të koncidoj me pagën në vendet më të varfëra, të zonës së globalizuar dhe ndërkohë dukshëm më e ulët se ajo e prodhuar nga procesi i sindikalizimit. A mund të mendohet, që nëse vlera referuese bie kaq poshtë nuk influencohen negativisht nga kjo të gjitha vlerat e tjera të ekonomisë? Në cdo rast nuk do të jetë e sigurt që nga kjo vlerë page të vi një shtytje për inovim, kërkim, investime të cilat do të sjellin reduktimin e punës së domosdoshme për prodhimin e një malli. Por inovacioni, kërkimi, investimi janë kushte apsolutisht të domosdoshme për një rritje ekonomike. Por ndoshta pikërisht sepse të dhënat e kërkimit amerikan sjellin në këtë konkluzion, është preferuar të zgjidhet rruga e heshtjes dhe e injorimit të një prej pak stimujve, të identifikuar nga ekonomistët në refleksionet e tyre mbi krizën. Per sa i perket periudhës afatshkrutër duket evidente korrelacioni midis pagave të ulëta dhe shterjes së kërkesës mbi tregun. Në këtë linjë, korrekte me misionin e tyre ishin edhe kërkesat e minatorëve sindikalisteve: pagë më e mirë, kushte më të mira pune, investime në minierë me qëllim, ndaljen e shfrytëzimit barbar të minierës, që të sigurohet perspektiva afatgjatë e saj, për rrjedhojë edhe persektiva e tyre si punëmarrës. Nuk mundemi në asnjë mënyrë, për asnjë arësye të justifikojmë punën ilegale, shfrytezimin e qënieve njerëzore në zinxhirin prodhues dhe në një formë moderne skllavërie, kjo është një patologji, që duhet shfarosur, një tregues i qartë i regresit. Cdokush prej nesh ndihet i turperuar kur sheh se si në mijëvjacarin e tretë, në minierën e Bulqizës,ndofta dhe gjetkë, punohet si në mesjetë me kazëm,qysqi dhe vare. Nuk mund të tolerohen marëdhënie kaq të brishta të atyre, që imponojnë punë cnjerëzore me një pagë sa për të mbajtur frymën gjallë. Të vdesësh në punë është turpi më i madh në kohën tonë. Tragjeditë në Bulqizë, Gërdec, Polican apo gjetkë nuk evokojnë vetëm vulnerabilitetin ekstrem të territoreve, të cilëve politikat publike duhet tu ofrojnë burime për t’u mbajtur dhe vendosur nën siguri për jetën. Në këtë situatë të karakterizuar nga paqëndrueshmeria dhe nga fleksibiliteti i raporteve të punës, nga mobiliteti në ndërmarrje dhe territor, nga fragmentarizimi i raporteve të punës dhe dimensioneve produktive, roli i konfederatës apo cdo sindikate tjetër në një demokraci moderne është vendimtar dhe përcaktues edhe pse ekstremisht i vështirë. Të gjitha këto probleme dhe të tjera si këto të përcaktuara nga proceset e globalizimit kërkojnë një zgjidhje të njëjtë, të pajtueshme me parimet e drejtësisë sociale si dhe një sforco të madhe të pjesëmarrjes dhe solidaritetit kolektiv. Sindikata, si mbartëse e interesit të përgjithëshëm të punëmarrësve, duhet të jetë protagoniste e kësaj pjesëmarrjeje dhe e këtij solidariteti midis të punësuarve dhe atyre, që janë në kërkim të një pune, të punëtorëve të cilët gëzojnë raporte stabile dhe atyre të ekspozuar ndaj pasigurisë dhe paqëndrueshmërisë. Por ndërsa tregu kapitalist dhe ai financiar procedojnë shpejt duke vështruar përtej realiteteve kombëtare, sic është edhe vet rasti i kompanisë koncesionare, lëvizja sindikaliste heziton të gjej një dimension mbinacional dhe shpesh edhe kombëtar në startegjinë, që duhet ndjekur. Sindikatat duhet, që me përgjegjësi të individualizojnë rrugën e duhur nëpërmjet një analize konstante të evoluimit të kontestit social, ekonomik dhe produktiv në të cilën ato duhet të operojnë, duke hartuar strategji, që përfshijnë një mbikqyrje efikase të interesave të punëtorëve. Në këtë sfidë bëhet akoma më i rëndësishëm roli i sindikatës si interlokutore me forcat politike dhe ekonomike dhe si mbartëse e interesit të përgjithëshëm të inspiruar nga solidariteti dhe kohezioni social. Ato duhet të gjejnë rrugën e duhur për të qenë gati të organizohen për të interpretuar përshtatshmërisht ndryshimet në proces në fushën ekonomike dhe sociale dhe të adaptojnë strategji për të mbrojtur në mënyrë më efikase punëtorët, që prezanton, dhe botën e punës në përgjithësi. Në këtë kuader rimarrin rëndësi të madhe vendimet e natyrës organizative, që e bëjnë atë më të hapur ndaj të rinjëve, ndaj kategorive të reja dhe ndaj cdo nevoje, që buron nga procesi i transformimit të sistemit produktiv. Shtimi i të rinjve dhe grave në kërkim të punësimit të parë, vecanërisht në sektorët e ekonomisë bëjnë, që të mbeten jashtë fushës sisndikale një pjesë e konsiderueshme punonjësish. Edhe figurat “atipike” në të cilat artikulohet fleksibiliteti ekstrem i tregut të punës nuk janë lehtësisht të përfshirë nga mbrojtja tradicionale sindikale. Gjithë kjo krijon një dobësim progresiv të sindikatës dhe të forcës së saj kontraktuese në cdo nivel si dhe një dëm social të prezantuar nga mungesa e mbrojtjes dhe e përfaqësimit të një numri të gjerë subjektesh. Sindikata duhet të dijë t’i përgjigjet me aftësi të përshtatëshme kulturore dhe organizative këtyre problemeve me qëllim final, që të ripërfshijë në gjirin e vet përfaqësues pjesë të konsiderueshme të botës së punës, aktualisht të paperfshirë. Qëndrimi i sindikatës në rastin e Bulqizës tregoi qartë se: Vetëm një pavarësi reale ndaj cdo lloj influence politike-institucionale-ekonomike- mund ti japi asaj karakterin esencial të një subjekti përfaqësues të interesave të botës së punës kundrejt qeverisë dhe kundërpaleve sociale. Pavarësia e saj përfshin si sensin organizativ dhe statutor, si kapacitetin për të analizuar dhe projektuar në liri të plotë, duke llogaritur ekskluzivisht vetëm interesat për të cilat sindikata është mbartëse. Ajo ushtrohet në aftesinë për ti dhënë përgjigje koherente sfidave, që realiteti imponon përditë ndaj botës së punës dhe shoqërisë civile. Në substancë pavarësia është presupozim i domsodoshëm në kanotacionin e vet sindikatës dhe rolit të saj në shoqëri si element esencial i kredibilitetit të saj pranë punëtorëve dhe botës, që e rrethon. Funksioni i përfaqësimit si subjekt i pavarur i sindikatatave është një kontribut themelor në jetën sociale dhe demokratike të vendit, i cili ushtrohet në respekt të rregullave nëpërmjet kontraktimit kolektiv, përqëndrimit dhe ballafaqimit me kundërpalet politike dhe ekonomike dhe kur është e nevojëshme edhe në konflikt me to, sic shihet dhe ne shembullin referues te sindikates se minatoreve. Nuk ka dyshim, që qëllimi primar i sindikatave është ai i mbrojtjes së punëmarrësve nëpërmjet arritjes së marrëveshjes kontraktuale mbi nivelin e pagave dhe kushtet e punës, zhvillimi korrekt dhe të shëndetshëm të marëdhënieve të punës si dhe premisat e zhvillimit ekonomik të vendit, që sjell në proces një sistem kontraktual në përputhje me realitetin social dhe të prodhimit, i cili bashkon nevojat e mbrojtjes së punonjësve dhe të konkurrencës së ndërmarrjeve. Sistemi aktual ka arësye të jetë një sistem me dubel nivel kontraktimi: në nivel kombëtar dhe të decentralizuar. Kontrata kombëtare është një instrument esencial për të garantuar nivel normativ uniform dhe nivel shpërndarjeje për punonjësit e sektorit në rikuperim të humbjeve të shkaktuara nga inflacioni. Ështe evidente vlera e saj e solidaritetit dhe kohezionit social si dhe funksioni i ekuilibrit konkurrencial midis ndërmarrjeve. Kontrata e decenrtalizuar ka si funksion, gjithashtu esencial, rishpërndarjen e të mirave, që derivojnë nga rritja e prodhimit dhe eficenca e ndërrmarjes. Në fakt kontrata e nivelit të dytë nuk ka patur vëmendjen e duhur në të gjitha ndërrmarjet, kryesisht vetëm në ato të mëdha dhe pubblike janë realizuar kontratat e ndërmarrjeve. Në të tjerat veprimi i sindikatës është më i vështirë dhe në ndonje rast i pamundur. Tentativa për të nxjerrë jashtë procesit të negocimit sindikatën e minatoreve në të dy nivelet e saj, me synim kontraktimin individual, në rastin e minierës së Bulqizës e konfirmon këtë përfundim. Ky është moment, që duhet mbikqyrur. Niveli i pages, që buron nga një kontraktim individual, në cdo rast rezulton më i ulët, se sa niveli i pages, rrjedhojë e negocimit sindikal. Zgjidhja e duhur është të fuqizohet niveli i dytë i kontratës. Nëse mbeten të vlefshme objektivat e dubël nivelit të kontraktimit rezultatet në vijim do të jenë të kënaqëshme. Pikërisht në tërësinë e ndërrmarjeve të lidhura midis tyre dhe jo vetëm në një ndërmarrje, qoftë e dimensionit të vogël apo të madh, duhet këmbëngulur për rritjen e produktivitetit, duke krijuar një hapësirë reale për një mbulesë kontraktuale të punëmarrësve të tyre. Sfidat e botës së punës të imponuara nga proceset e globalizimit kërkojnë një kohezion më të madh se në të kaluarën midis sindikatave. Vetëm nëpërmjet kërkimit të sinergjive lokale brenda dhe jashtë ndërmarrjeve në dobi të karakterit kolektiv në një territor specifik mund të përballojmë krizën. Eksperienca botërore tregon se në terma të ekspansionit produktiv dhe punësimit rezultatet pozitive janë realizuar nëpërmjete zhvillimit lokal. Kurse në Bulqizë ajo që duhet të ishte burim i zhvillimit të territorit dhe mireqënies së popullsisë së saj, nga mënyra si është trajtuar në fakt është kthyer në të kundërtën. Ndërgjegjësimi i punëtorëve, shoqërise civile, duhet të coj në shumëfishimin e forcave disponibel, kapacitetit, eksperiencave dhe potencialit projektues drejt objektivit të përbashkët të mbrojtjes së interesit të punonjësve të rinj dhe subjekteve të dobëta. Ky kohezion duhet të jetë i gjerë përderisa sfidat, që duhet të përballojnë janë të mëdha. Ecja e tyre duhet të maturohet.

Luiza Hoxhaj Tirane me 8.10.2011

Botuar ne gazeten "Tirana Observer" dt 13.10.2011

Platforma europiane kunder varferise dhe perjashtimit social

Me nje komunikate te titulluar “Platforma europiane kunder varferise dhe perjashtimit social”, Komisioni europian ka treguar, qe UE e vendos luften kunder varferise ne qender te objektivave per rritjen e punesimit.

Njekohesisht me mbylljne e vitit europian per luften kunder varferise dhe perjashtimit social, ekzekuitvi europian ka nenvizuar ne fakt se si UE duhet te intensifikoj impenjimin ne dhjetevjecarin qe hyri, per te zgjidhur kete problem themelor, sepse te sjellesh grupet ne nevoje ne qender te shoqerise sone dhe tregjeve te punes eshte esenciale per nje rritje te qendrueshme dhe perfshirese. Reduktimi i varferise eshte nje volant i kesaj rritjeje te se ardhmes.

Komisioni do te mbeshtes angazhimet kombetare duke mobilizuar politika ne temen e mbrojtjes sociale, punesimit dhe arsimimit pervec angazhimit te fondeve te financimit europian, por do te prese nga shtetet anetare qe te fiksojne objektivat e veta ambicioze kombetare dhe te perllogarisin cdo vit progresin e realizuar. Ata do te jene te thirrur te ilustrojne inisiativat e tyre ne fushen e relacioneve kombetare mbi strategjine “Europa 2020” ne se ajo kontribuon per rritjen e punesimit. Komisioni do te vleresoj pastaj nderhyrjet te tilla dhe do te identifikoj praktikat me te mira.

Platforma e prezantuar nga Komisioni permban disa nderhyrje te konsideruara prioritare vecanerisht te rendesishme midis tyre:

-Promocioni i inovacionit ne politikat sociale, gje e cila inkurajon inovacionin per te gjetur zgjidhje inteligjente ne Europen post-krize, mbi te gjitha ne terma te mbeshtejtes sociale me efikase dhe me eficiente.

-Perdorimi me i mire i mundshem i te gjitha fondeve te vendosura ne dispozicion te UE, ne vecanti Fondin social europian si dhe propozime per t’u dhene prioritet inisiativave te politikave sociale ne veshtrim te finacimeve te ardheshme

-Me qellim berjen e sherbimeve sociale me eficiente dhe qe t’u pergjigjen me mire nevojave te reja sociale: Komisioni do te publikoj ne vitin 2011 nje Liber te bardhe per te perballuar tematiken e sigurise, pershtateshmerise dhe qendrueshmerise se pensioneve. Jane parashikuar nderhyrje te lidhura me cilesine e sherbimeve sociale dhe pabarazise ne planin shendetesore dhe perjashtimit nga strukturat banuese, ndersa 2012 do te jete Viti europian i mplakjes aktive.

Duke perfshire nje game shume me te gjere partneresh ne luften kunder perjashtimit: Komisoni do te definoj orientimin vullnetar per perfshirjen e aktoreve kompetente ne definimin, konfigurimin dhe realizimin e nderhyrjeve per reduktimin e varferise ne nivel kombetar, rajonal dhe lokale.

Duke qene nje nga shtate inisiativat qe perbejne strategjine “Europa 2020” te UE komunikata referuar platformes europiane kunder varferise dhe perjashtimit social, definon veprimet e nevojeshme per te inkurajuar nderhyrjet ne te gjitha nivelet me qellim qe te arrije objektivat e reduktimit te varferise. Nje inisiative e tille eshte pastaj komplementare dhe e lidhur forte me inisisativa te tjera, qe do te bejne qe te finalizohet shtimi i punesimit dhe permiresimi arsimimit dhe aftsive.

Komunikata eshte disponibel ne linkun:

http://www.strategiadilisbonalazio.it/Archivio/Documenti/COMM_2010_0758_EN.pdf

Piattaforma europea contro la povertà e l’esclusione sociale

Con una comunicazione intitolata “La piattaforma europea contro la povertà e l’esclusione sociale”, la Commissione Europea ha indicato che l’UE pone la lotta contro la povertà al centro degli obiettivi per la crescita e l’occupazione. In concomitanza con la chiusura dell’Anno europeo per la lotta alla povertà e all’esclusione sociale, l’esecutivo europeo ha sottolineato infatti come l’UE debba intensificare gli sforzi nel decennio a venire per risolvere questa problematica fondamentale, perché “portare i gruppi vulnerabili al centro delle nostre società e dei mercati del lavoro è essenziale per una crescita sostenibile e inclusiva. La riduzione della povertà è un volano di questa crescita futura”.
La Commissione sosterrà gli sforzi nazionali mobilitando le politiche in tema di protezione sociale, occupazione e istruzione nonché le fonti di finanziamento europeo, ma spetterà agli Stati membri “fissare i propri ambiziosi obiettivi nazionali e rendicontare annualmente i progressi realizzati”: essi saranno chiamati a illustrare le loro iniziative nell’ambito delle Relazioni nazionali sulla strategia “Europa 2020” in quanto contributo per la crescita e l’occupazione; la Commissione valuterà poi tali interventi e identificherà le buone pratiche.
La piattaforma presentata dalla Commissione comprende alcuni interventi considerati prioritari perché particolarmente importanti, tra questi:
- la promozione dell’innovazione nella politica sociale, cioè incoraggiare l’innovazione per trovare soluzioni intelligenti nell’Europa post-crisi, soprattutto in termini di sostegno sociale più efficacie ed efficiente.
- Fare il miglior uso possibile di tutti i fondi messi a disposizione dall’UE, in particolare del Fondo sociale europeo, e proporre di dare priorità alle iniziative di politica sociale in vista dei futuri finanziamenti.
- Rendere i servizi di protezione sociale più efficienti e maggiormente rispondenti ai nuovi bisogni sociali: la Commissione pubblicherà nel 2011 un Libro bianco per affrontare la tematica della sicurezza, adeguatezza e sostenibilità delle pensioni. Sono previsti inoltre interventi correlati alla qualità dei servizi sociali, alle disparità sul piano sanitario e all’esclusione dalle strutture abitative, mentre il 2012 sarà l’Anno europeo dell’invecchiamento attivo.
- Coinvolgere una gamma molto più ampia di partner nella lotta contro l’esclusione: la Commissione definirà orientamenti volontari per il coinvolgimento degli attori competenti nella definizione, configurazione e realizzazione di interventi per la riduzione della povertà da adottarsi a livello nazionale, regionale e locale.
Essendo una delle sette iniziative faro della strategia “Europa 2020” dell’UE, la comunicazione relativa alla piattaforma europea contro la povertà e l’esclusione sociale definisce le azioni utili per incoraggiare gli interventi a tutti i livelli al fine di raggiungere l’obiettivo di riduzione della povertà. Tale iniziativa è poi complementare e fortemente correlata alle altre iniziative faro finalizzate all’aumento dell’occupazione e al miglioramento dell’istruzione e delle abilità.

La comunicazione è disponibile al seguente link:
http://www.strategiadilisbonalazio.it/Archivio/Documenti/COMM_2010_0758_EN.pdf

Refleksion ndaj një proteste studentore

“Edukimi është një proces që zgjat gjithë jetën, që përfshin por që nuk identifikohet me procesin shkollor dhe me edukimin e fëmijëve” (UNESCO).

Duke tentuar të kapja thelbin e asaj se cfarë kërkonin studentët e fakultetit të mjekësisë me protestën e tyre, ju referova faktit, që Pedagogjia për Mijëvjecarin e tretë, kërkimet shkencore kanë demostruar që mendja përmban kapacitetin të mësojë gjatë gjithë jetës, dhe se në mënyrë konstante duhet të ushqehet dhe përdoret gjithnjë aftësia, gjithnjë me aftësinë për t’u trasformuar dhe për të thithur.

Të edukohesh për të edukuar është ndërkaq parimi inspirues i një përditëshmërie që mbështet procesin e auto-edukatës, një proces themelor për cdo edukator për cdo njeri. Kjo është akoma më e rëndësishme për ata që kanë marrë përsipër misionin e përgatitjes së brezit të ri me njohuritë dhe praktikat për t'u përballur me jetën dhe dinamikat e saj gjithnjë në ndryshim, Ndryshime të cilat janë shoqëruar nga një rritje e shpejtësisë së shpërndarjes së dijes dhe të zhvillmit teknologjik gjithnjë e më të shpejtë, fenomene tipike këto, që karakterizojnë epokën tonë. Ndërkombëtarizimi i shkëmbimeve, globalizimi i teknologjisë dhe në vecanti shoqëria e informacionit, u afrojnë individëve mundësi më të mëdha për akses në informacion dhe dije. Shoqëria e të ardhmes do të jetë kështu një shoqëri e dijes. Këto ndryshime ekonomike, sociale dhe teknologjike, kërkojnë një të mësuar të vazhdueshëm për t'i lejuar individët të jenë në gjëndje për të përballuar ndryshimet që derivojnë.
është në këtë perspektivë që profilizohet një rol qëndror i sistemit të arsimit dhe për rrjedhojë i mësuesve dhe të gjithë operatorëve të dijes. Të edukohesh për të edukuar njerëzimin e mijëvjecarit të tretë, nuk është e lehtë. Kush merr përsipër një mision të tillë sipas meje ka nevojë të organizojë dijen e tij dhe të kultivoj një njohje e cila të jetë suportuar nga një reagim rispetoz, etik dhe i qëndrueshëm. Kërkesë kjo që buron nga fakti i thjeshtë, por shumë i rëndësishëm, që arsimi është një e mirë shumë shumë e rëndësishme, dhe si i tillë ai duhet të jetë sa më universalisht i mundur.

Arsimi është themelor, por si në cdo vend edhe tek ne ai ka vecantit e veta. Arsimi duhet të shërbejë mbi të gjitha për të hapur mendjet. Janë shumë të rëndësishme disiplinat që studiojnë por janë shumë më të rëndësishme që të mësuarit të ketë objektiv edukimin për të hapur mendjen sic thotë Shekspiri:

“ disa (madheshtine) e posedojne qysh ne lindje, te tjere e fitojne, te tjere akoma e marrin si dhurate”.

Fëmijët tanë, të rinjtë që e kanë jetën përpara tyre nga shkolla nuk duhet të marrin si “dhuratë” “vogëlsinë”. Pikërisht kjo ishte edhe thelbi i kërkesës së studenteve të mjekësisë sipas meje: të hapin mendjet dhe të përgatiten cilësisht dhe realisht për jetën. Ti fitojnë dhe konsolidojne dijet e tyre gjatë procesit universitar dhe jo të marrin si dhuratë një copë diplomë pa vlerë. Eshtë shumë i rëndësishëm fakti, që një gjë të tillë e kërkojnë vet studentet, duke shigjetuar në zemer nga brenda difektet e sistemit formativ. Në këtë rast ka shume gjëra në lojë ndaj të cilave duhet reflektuar.

Cilat jane shkaqet e situates deficitare te arsimit ne vendin tone? Kjo eshte pyetje qe duhet te marre pergjigje nga operatoret dhe aktroret e perfshire ne kete proces, por edhe nga shoqeria civile e me gjere. Mbi baze edhe te konfrontimit te treguesve ne kete fushe edhe me vendet e tjera te rajonit te propozohet nje strategji veprimi per te rilancuar cilesine komplesive te sistemit tone shkollor.

Politikate arsimit bejne pjese ne ato instrumenta pa te cilat nuk eshte e mundur, ne vende si yni, te nisesh nje proces te zhvillimit te qendrueshem, specifikisht ne nje epoke ne te cilen faktoret jo materiale te zhvillimit shpenzojne nje pjese ne rritje gjithnje dhe me te konsiderueshme nga PBB ne vendet e zhvilluara dhe ato te ekonomive emergjente. Nje epoke ne te cilen konkurueshmeria luhet ne cilesine e dijes dhe te burimeve njerezore me kualifikim me te larte pa te cilen nuk mund te mendohet te perballohen sfidat e globalizimit, te cilat quhen inovacion teknologjik, prodhim i dijes dhe informacion.

Procesi i dijes dhe kompetencave te kualifikuara ka nje efekt vendimtar edhe ne mobilitetin social duke percaktuar spostimin e kapitalit njerezor atje ku jane proceset e zhvillimit tashme te filluar dhe konsoliduar, duke kontribuar per te permiresuar kushtet e pageses si dhe ato sociale te individit. Ne kete kontekst eshte shume preokupante mungesa si ne dije, si ne kompetence ashtu dhe aftesine per te perdorur dijet ne perputhje me kontekstin specifik, sic eshte prezantuar situata edhe nga vet studentet (pretendimi se marrin vetem dije teorike, nuk dine te mbajne stetoskopin, s’jane te afte te trajtojne nje te semure neser etj si keto).

Shtimi sasior i universiteteve, nuk mundet dhe nuk duhte te jete shkak per perkeqesimin cilesor te mesimit universitar, per mungese te kohes se nevojeshme per te pergatitur masen e madhe te pedagogeve te nevojeshme dhe per te krijuar nje strukture ndertesash te pershtateshme.

Ky impenjimi i ri, ndihmes, ka ndikuar negativisht mbi impenjimin tjeter te vet universiteteve, ate te zgjerimit cilesor te kultures shkencore dhe humanitare. Eshte krijuar keshtu ne pjesen e larte te sistemit tone shkollor nje boshllek cilesor, natyrisht me perjashtime, per mbushjen e te cilit bejne thirrje vet studentet. Arsimi universitar, megjithese ende ne gjendje te mbaj nivelin kulturor, shkencor dhe tekonologjik ekzistues, eshte bere i paafte te krijoje te ardhmen.

Problemi i cilesise se ulet ne arsim, qofte ne sistemin parauniversitar , qofte ne ate universitar, eshte sigurisht i varur ne mase te gjere edhe nga kushtet e mesuesve. Mesuesit kane kushtet e pranimit nga me te uletat dhe progresi i kerkuar prej tyre eshte shume i limituar, i lidhur me shume me faktin e vjetersise dhe jo sic ndodh ne bote, nga rezultatet e arritura apo nga kualifikimet e kryera.

Nevojitet te vihet ne jete nje mekanizem, qe e lidh progresin me keto komponente, ashtu sic ndodh ne vende te tjera, per te shtuar motivimin se bashku me produktivitetin dhe me nivelin cilesor te mesuesve, pervecse ti rijepet dinjitet nje kategorie kaq te rendesishme per zhvillimin e ardhshem te vendit. Prej ketu buron nevoja per nderhyrje te menjehereshme per ti dhene me shume cilesi arsimit shkollor, berjen me efikas dhe eficient te alokimit te burimeve financiare dhe permiresimit te organizimit te punes dhe te karrieres se mesuesve.

Ne kete rast vihet re qe ndikimi ka edhe konteksti yne nacional: infrastruktura, situata kulturore dhe sociale e familjeve (shpenzimet) ka pa dyshim influence ne rezultatet jo te kenaqeshme si dhe ne nje diferencen midis rajoneve te ndryshme te vendit. Situata duket paradoksale ne se ballafaqojme te dhenat mbi shpenzimet per arsimin. Shpenzimet per arsimin ne se maten me rajonin, te llogaritura mbi PBB rezultojne si me poshte: shpenzimet per arsimin ne vendet e OECD 3,9%, ne Itali 3,6 ne shqiperi 3,5% ne vendet ballkanike 4,6%..te PBB respektive.

Pra sic shihet ne rajon qeveria jone eshte ajo qe ka investuar me pak ne formim dhe arsimim, pale ne kerkim, ku inevstimi eshte i paperfillshem, duke mos pasur yllin e saj polar meriten dhe aksesin formativ per te gjithe. Treguesit e investimit ne arsim dhe kerkim shprehin qarte faktin se ekzekutivi tek ne, ndryshe nga sa promovon, nuk e vret aq shume mendjen per shkollen dhe universitetet dhe te investoj ne kete sektor ju duket si ti hedhin parate ne ere; ekzaktesisht e kunderta e asaj qe do te bente nje vend normal ne kete kohe, i cili ka domosdoshmeri te ngushtoje distancat ne zhvillim dhe nivel jetese, me fqinjet e tij apo vendet e UE ku ne aspirojme te aderojme. Kjo eshte ekzaktesisht e kunderta e asaj qe po ben Europa ne kete kohe krize ( referuar Strategjise se Lisbones dhe Strategjise Europa 2020).

Kjo situate ne se e ballafaqojme me treguesit cilesor te ofertes formative, tregon qe kjo e fundit nuk varet vetem nga niveli me i ulet i shpenzimeve, por qe ekziston mbi te gjitha nje problem tjeter serioz, i alokimit te burimeve financiare, neprmjete te cilit sakrifikohet publikja ne favor te privatit (referuar ligjit te ri per arsimin e larte, mendimi kritik ndaj te cilit u sfumua per nje konformizem cinik qe lancohet nga tv komerciale), ne te cilat ben pjese edhe nje nivel i pamjaftueshem i shpenzimeve ne llogari kapitale per infrastrukturen shkollore.

Ne keto kushte nevojitet te niset nje rol i ri i shtetit, i cili do te coje ne nje menyre qeverisjeje te re te shkolles e shoqeruar kjo me nje autonomi te plote ekonomiko-financiare te instutcioneve shkollore te shoqeruara me aftesi per te aktualizuar nderhyrjet e nevojeshme per permiresimin e rezultatit. Perpara se gjithash duhet te themi se ne kete faze kemi nevoje per pushtetin dhe per mbrojtjen e institucioneve, jo vetem te tregut. Istitucione keto te furnizuara me rregulla demokratike, civile dhe te drejta njerezore, mendie te hapura dhe te lira, struktura te arsimit baze, asistence shendtesore dhe rrjete te sigurise ekonomike, dispozita per lirine dhe te drejtat e grave, objektiva te denje per nje vend jo vetem demokratik, por modern qe beson ne te ardhmen e tij.

Ne lidhje me protesten e studenteve me duhet te risjelle ne skene sloganet e vjetra te kujt deshiron te ruaj status quone, te kujt eshte apriorikisht kunder cdo lloj ndryshimi dhe beson se mund te perdor shkollen si nje vend te indoktrinimit politik.

Pikerisht per kete nevojitet te kemi kurajon per te ndryshuar” Ndryshimi ne vetvete nuk eshte nje ideal dhe nje vlere, sepse pozitiviteti i tij varet nga cfare ai sjell. Politika siperfaqesore, qe i trembet debatit, qe ndalet ne slogane dhe nuk kalon kufirin e lendes se pare te ballafaqimit, nuk prodhon rezultat.

Ky reagim studentor do te thote, sipas meje, qe ka nje bote te frymezuar nga deshira per te mbrojtur shtetin e te drejtes dhe demokracine, te cilat kane te arsimi dhe tek puna dy drejitmet kryesore. Ky mobilizim ka nevoje per vemendje.

Shkolles duhet ti besohet detyra qe te trasformohet ne nje ambjent te mesimit te tyre ne gjendje te luaj nje rol pozitiv kundrejt reagimeve, qe vine nga vet bota e te rinjve dhe te konteksteve te tjera qe kontribuojne ne rritjen e tyre personale dhe sociale. Ne kete rast vlen te vleresohen inisiativa te tilla si krijimi i institucionit te fondit te ekselences, institucioni i bursave per me te varferit apo per studime pas universitare, te cilat megjithate jane te pamjaftueshem perball asaj qe kerkohet.

Shkolla duhet te kthehet ne nje ambjent ku mesohet mesohet dhe mesohet te rritesh, i cili mund te ndertoj shtylla te verteta te edukimit te shekullit te XXI ashtu sic theksohet nga UNESCO, duke krijuar mundesi qe te krijohet nje elite studjuesish. (largimi i trurit i evidentuar edhe nga Banka Boterore eshte nje tjeter problem qe kekron vemendje dhe politika te pershtateshme).

Te inspiruar nga ajo qe kerkojne studentet si dhe nga thenia e M.Hutchins qe : “Qellimi i arsimit eshte te pergatise te rinjte te mesojne vete gjate gjithe jetes”natyrshem duhet te kalojme te fakti qe vec kesaj, qe trajtuam me siper, eshte edhe nje nivel tjeter studimi, qe nuk permban as tituj studimi dhe as merite, dhe aq me pak te leshoj te tille: kjo ka te beje me perfitimin e njohurive te gjera, mbi te gjitha teorike dhe ne menyre frekuente operative dhe profesionale. Kjo eshte faze e ndryshme pasi ajo udhehiqet nga vet personi, i cili vendos te zgjedh dhe te studioj sipas vokacionit dhe vleresimit te tij. Kjo eshte faza ku sundon liria e te studjuarit ne cfardeo profesioni, brenda apo jashte vendit. Kjo eshte faza e lartesimit te vlerave individuale. Ne kete konsiderate me duket interesante sa afirmohet nga Umberto Eco, se vija e demarkacionit midis alfabetizimit dhe jo alfabetizimit ne boten reale eshte nje linje e vertet e kufirit midis perfshirjes dhe margjinalizimit. “Ajo qe vlen me shume eshte aftesia njerezore per te krijuar dhe perdorur dijet ne menyre efikase dhe inteligjente mbi bazen e nje evolucioni konstant”.

Luiza Hoxhaj

24.12.2010

Kunder varferise duke investuar ne edukim

Botuar ne gazeten Tirana Observer,dt 25.12.2010

“Kursimi shnderohet ne kapital, pervecse nepermjet prodhimit apo trasformimit te te mirave materiale, edhe nepermjet edukimit dhe arsimimit te brezave te rinje. Shpenzimet qe perballohen per edukimin fizik, intelektual, shpirteror te femijeve tane, me teper se shpenzime te verteta dhe vetiake, perfaqesojne kursimin vullnetar te destinuar per t’u trasformuar ne kapital dmth per ti shtuar ose permiresuar ate kategori te vecante te kapitalit qe eshte kapitali personal”
                                                                            Marco Fanno: “Parimet e shkences ekonomike”

             Kjo teme, sigurisht kurajoze, buron si rrjedhoje e nje refleksioni bazuar ne doktrinen smithiane. Diskutimi i saj eshte aktual mbi te gjitha ne kete periudhe te nje krize te thelle ekonomike dhe financiare, qe vazhdon ende te gjeneroj ne bote: papunesi, te minoj kohezionin social, duke mbjelle ne rrugen e saj nje sere rreziqesh per politikat sociale si dhe per funksionimin e mire te demokracise sone.

Ne kohen kur shkruante, Marco Fanno (1951), ndaj te vertetes se njoftuar prej tij nuk ishin te vetedijeshem as ekonomistet dhe as te tjeret. Ne ate periudhe arsimi, kultura, nuk ishin llogaritur ne radhe te pare si investime, megjithese arsimi ishte konsideruar, kusht apsolut i aktivitetit ekonomik, duke i njohur nje vleresim, i cili koncentrohet ne aktivitetin ekonomik dhe per rrjedhoje ne investimet materiale.

Ne raportin midis arsimit (investimet imateriale tek njeriu dhe per njeriun), dhe investimeve materiale (pergjithesisht te quajtura investime), te parat zinin nje hapesire te pakte, dhe atyre vetem si norme u referoheshin. Sot ne vendet ekonomikisht te avancuara raporti eshte permbysur: vleresimi i arsimit dhe kultures tejkalon ate te investimit material ne kapitalin prodhues, makina, atrecature, lende te pare. Hapur nenvizohet nje korrelacion pozitiv midis zhvillimit ekonomik dhe epersise se investimeve imateriale mbi investimet materiale. Mbi deshmite e shumta evidente te ketij perfundimi mjafton te reflektosh mbi natyren e progresit informatik, i cili gjithnje e me shume u beson softwareve. Kjo nuk do te thote se investimet materiale reduktuohen: ato vazhdojne ne marzhin e tyre gradual, por perkrah tyre ecen progresi shume me i shpejte i investimit ne dijet shkencore, ne proceset organizative, dhe ne teknikat aplikative.

Arsimi i paraprire nga kerkimi shkencor, nga progresi teknologjik dhe nga profesionalizmi eshte qartesisht investim esencial per njerezimin, investimi me frutdhenes. Eshte strukturalisht i tille per vendet ekonomikisht te avancuara, dhe natyrisht eshte edhe per vendet e prapambetura, meqenese vetem arsimimi dhe aftesia e permiresimit tekonolgjik do te bej qe ato te dalin nga stadi i inferioritetit. Te paret, vendet ekonomikisht te zhvilluara, kane tek arsimi, armen me te spikatur, me sakte do te duhej te thuhej te vetmen te afte t’i bej ato te fitojne konkurrencen reciproke dhe akoma me teper konkurrencen, qe vendet e pazhvilluara ose ne rrugen e zhvillimit u imponojne fale kostos me te ulet se punes.

Ne kete rast eshte shune e nevojshme te vendoset qartesisht ne evidence lidhja midis edukimit, varferise dhe perjashtimit social, duke e pare edukimin: si instrument per te jetuar ne shoqeri, si instrument per te patur akses ne tregun e punes dhe si instrument per te ushtruar te drejtat e veta. Kjo kerkon si domsdoshmeri ballafaqimin rreth kesaj teme: te politikes dhe teknikes, sipermarresve dhe sindakalistve, sociologeve dhe ekspertve te arsimit dhe te formimit, pervec protagonistve te edukimit jo formal dhe te organizatave jo qeveritare te impenjuara ne kete fushe.

Shifrat e varferise dhe te perjashtimit social ne Europe flasin per nje varferi relative qe rritet dhe godet sot 17% te qytetarve europian, (rreth 78 milion persona). Po ashtu ne vendin tone megjithese te pakten sipas statistikave eshte ulur kenaqshem niveli i varferise ne 12,5% rreth 360 mije persona jetojne me me pak se 2USD ( prej te cileve 88 mije me me pak se 1 USD), pra nuk arrijne te plotesojne as nevojat me minimale. Gje qe do te thote globalisht papunesi, banesa te privuara nga dinjiteti, asistence shendetesore te papershtateshme, pengesa ne mesim dhe ne informim, integrim dhe kulture si dhe pjesemarrje sociale. Kjo varferi relative shoqerohet edhe me pabarazi gjinore, racash ose etnish, fetare ose besimi, paftesi, moshore ose te orientimit seksual, te punes (stabel apo e perkoheshme) etj. Pra sot ne Europe, nje qytetar ne kater gjendet ne paftesi te pranoj gezoj te drejtat themelore, te kete kushte jetese dinjitoze dhe te kete raport me tregun e punes. Veshtiresite rriten dhe godasin ne vecanti femijet e te varferve. Sipas sondazhit te fundit qytetaret europian shprehin nje preokupacion, qe manifeston nje pesimizem te perhapur per te ardhmen, duke konfiguruar nje 10% te varferise ekstreme, nje 29% te perjashtimit social dhe rreth nje 31% te europianeve ne risk te nje varferie te re. Dhe ne radhe te pare u atribuojne pergjegjesine padrejtesise sociale. Statistika te tilla kaq te detajuara tek ne nuk ekzistojne ose mungon aksesi publik mbi to.

Ky problem nuk duhet pare vetem nen keto aspekte, por duhet analizuar edhe nen nje profil ekonomik. Ky eshte nje problem social dhe ekonomik. Europa gjendet perballe sfidave imponuese per te ardhmen, qe i imponojne te pershtatet me progresin tekonologjik dhe me konkurrueshmerine globale, me egzigjencat e profesioneve te reja dhe aftesitte e kerkuara nga nje treg pune ne evolucion te vazhdueshem Nen sfondin e ketij skenari, duhen pare treguesit e varferise dhe ato te edukimit edhe per vendin tone, duke konsideruar nderkohe edhe vet diferencen qe ka vendi yne me vende te zhvilluara anetare te UE ( sipas statistikave rezultojme vendi me i varfer ne europe). Ashtu sikurse Europa nuk mundet sigurisht te lejoje te perjashtoj nje qytetar ne kater nga prodhimi dhe nga konsumi edhe tek ne, si strukturat shteterore ashtu edhe ato te shoqerise civile duhet te kemi te njejtin impenjim. Ne analize te fundit nuk eshte vendosur ne diskutim, ajo qe edukimi nuk eshte vetem nje e drejte themelore por edhe mbi te gjitha nje instrument per te jetuar ne shoqeri dhe evituar cdo lloj tipi te perjashtimit. Te dhenat e prezantuara ne rolin e akorduar sot edukimit per te perballuar keto sfida jane vecanerisht alarmante. Keto te dhena konfirmojne pervec te tjera qe papunesia dhe perjashtimi koncentrohen mbi te gjitha midis personave qe nuk kane arsim dhe kualifikim te pershateshem per te patur akses ne boten e punes.

Ne konkluzion nevojiten keshtu investime me te medha, jo vetem financiare, ne arsim dhe formim, sidomos ne kushtet e krizes globale, si dhe zhvillimi i nje sinergjie me te madhe midis arsimimit formal dhe informal; nje perfshirje me te madhe te te gjithe aktoreve si pjeset sociale, ndermmarrje, shkolle, institute te formimit te vazhdueshem, familie; zhvillimin e kualifikimeve te pershtateshme te trupit mesimor; politika qe lejojne te pajtohen me shume jeta profesionale me jeten private; zhvillimi i nje vemendjeje te vecante te arsimimit dhe riintegrimit te punetoreve emigrante, nje reduktim drastik te abandonimit shkollor dhe rritje te numrit te te rinjeve te lauruar. Te gjithe keto jane ingrendiente te nevojeshem per t’iu pergjigjur objektivave te zhvillimit dhe sfidave qe na imponon koha.

Rreziku i madh qe perballojme sot vleresimi i situates ekonomiko, finaciare dhe sociale vetem ne terma te rrepte te bilancit, te shkrutimit te shpenzimeve publike. Keto sigurisht qe jane nderhyrje te nevojeshme por jo te mjaftueshme, mbasi mbeten ne hije jashte vemendjes temat e medha te te ardhmes se zhvillimit ekonomik dhe social, te rritjes se qendrueshme, te profilit qe duhet ti japim shoqerise sone dhe te te ardhmes se gjenerates se re. Sot eshte evidente nevoja e gjetjes se nje ekuilibri midis pergjigjes ndaj problemeve te emergjences, qe kalon vendi dhe investimit per te ardhmen, me mendimin qe nevojitet kurajo dhe inovacion, ku arsimimi dhe formimi, duhet te gjejne nje vend qendor dhe startegjik.

Edukim ne te gjitha format e tij eshte ne qender te dinamikes se perfshirjes sociale; per te perfshire shoqerine, per te integruar ne boten e punes dhe zhvilluar shpirtin e sipermarrjes per te njohur te drejat e veta dhe per te marre pjese ne jeten civile dhe sociale.

Eshte ky objektivi qe duhet nxitur per te bashkuar organizatat e shoqerise civile edhe tek ne, si ne Europe, rreth temes: “Edukimi per te luftuar perjashtimin social”, me qellim qe te vendosen ne drite kreativiteti dhe eksperienca e shoqerise civile ne kete fushe, duke mundesuar lindjen e propozimeve konkrete te afte te ushqejne reflektimin dhe veprimin e institucioneve shteterore.

Ne kete menyre behet i mundur nje objektiv tjeter themelor, qe eshte ai i permbushjes se nje hapi te pare poltik drejt nje legjislacioni te ri bashkekohor te perfshirjes, te bazuar mbi instrumenta themelor te edukimit dhe mbi rishikimin e politikave te arsimit dhe te formimit si ne UE me standartet e te ciles duhet te matemi.

Ue, gjate vitit 2010, e perqendroi vemendjen tek problemit i varferise, duke u drejtuar institucioneve europiane dhe qeverive kombetare kerkesen per te rilancuar rolin e edukimit ne luften ndaj varferise dhe perjashtimit social, e cila do te te vazhdoje te jete nje prioritet i Strategjise Europa 2020. Ne kete strategji theksohet domosdoshmeria per te investuar ne fushen e arsimit dhe sidomos ne fazen e recensionit, gjate te ciles evidentohet se punetoret me pak te kualifikuar jane te goditurit me rende nga kriza financiare boterore. Nder ta te rinjte me nje nivel te ulet arsimimi jane me te goditurit ne UE. Niveli i papunesise per ke ka kompletuar studimet e nje shkolle te mesme eshte shtuar me 5% nga 2008 ne 2009. Kundrejt kujt ka nje diplome universitare te rinjte qe nuk kane mbaruar studimet e mesme jane shume me te mundeshmit per te humbur nje vend pune.

Prandaj Strategjia Europa 2020 synon te arrije si nivel referimi, nje kuote 40% te te rinjve me nje formim universitar. Aktualisht ne shtresen 25-34 vjecareve niveli eshte 34%, ku udheheq Irlanda me 45%.

Ne shkalle boterore, aresimimi duket si prioritet apsolut, si ne nivel personal dhe politik. Perqindja e kujt con ne fund studimet e mesme dhe universitetin, nuk kane qene kurre kaq larte dhe ne te gjitha vendet regjistrohen me shume investime ne aresimim. Keshtu mesataria e investimet ne arsim ne UE eshte 3,9% e PBB, mesataria e vendeve ballkanike 4,6% kurse ne Shqiperi investimet ne arsim kapin shifrene 3,5% te PBB. Po ashtu ne Shqiperi niveli i arsimit eshet 47% nga 62% mesatarja ballkanike dhe investimet ne kerkimin shkenocr kapin nivelin e 0,2% te PBB pra dhjete here me ulet se UE, gje qe con ne uljen e cilesise se mesimdhenies, duke u kthyer ne nje faktor frenues per rritjen ekonomike. Pavaresisht nga vleresimi inkurajues i Raportit te PISES, ku vlersohej progresi i Shqiperise ne arsimin parauniversitar( per ata tregues qe matet ky raport), mbetet shume per te bere. Nen kete optike duhet te reduktojme ne maksimum fenomenin e abandonimit te shkolles dhe te rritet numri i te rinjeve qe vijojne arsimin terziar me menyre qe te mund te zhvillojne plotesisht potencialin e tyre. Konsideruar rritjen e kerkeses per kurse universitare, investimet publike ne aresimin universitar duhen me te medha. Ne kete rast avantazhet jane evidente edhe ne planin privat: qytetare europiane qe kane strudiuar do te fitojne ne fakt shume me shume gjate jetes se tyre.

Prandaj sic meson Smith eshte detyrim i shtetit garantimi. per cdo individ, i marrjes se nje formimi te pershtateshem gjate jetes se tij. Nje arsimim i pershtateshem mund te kontribuoj per te permiresuar perspektiven profesionale te atyre qe ballafaqohen ne boten e punes.

Ndryshimet e shpejta qe jane duke karakterizuar epoken tone, ndryshimet e shpejta teknologjike, pasigurite ekonomike jane variabla qe duhet te perballohen ne kontestin e nje strategjie komplekse, ne te cilen rolin themelor pritet nje ofrim mbeshtetjeje per aktivitetin e arsimit dhe formimit.

Cdo dite mund te bejme llogarine e ndryshimeve te prodhuara nga keto fenomene. Ne gjirin e ndermarrjeve ato sjellin forma te reja te punes. Ne shkolle forma te reja te dijes. Ne jeten perditeshme duhet te ndryshojne zakonet. Keto ndryshime nuk jane nje paranteze e thjeshte por paralajmerojne shoqerine e neserme. Per seicilin nga ne ajo qe vlen eshte te zoterojme kontrollin e tansformimeve te tilla.

Luiza Hoxhaj

Tirane me 21,12,2010

Shteti dhe arsimi: Refleksione te Adam Smith

                                “Shfletoj mendimtaret antik dhe i gjej mendimet e mia me moderne”
                                                                                              A. Solzenicyn

             Ne filozofine perendimore, fillimet e filozofise morale, qe eshte nje linje e mendimit sistemik dhe te thelluar mbi keto tema, tradicionalisht referimi fillon nga Sokrati. Eshte interesant te thuhet qe ky fillim koncidon me perkufizimin e metodes dialektike, e kuptuar si dialog i orientuar nga kerkimi i nje te vertete te perbashket. Pikerisht forma e dialogut favorizon empatine si element formues. Pjesemarresit ne dialog duhet te jene te inspiruar nga metoda sokratike, e cila bazohet mbi parimin e edukimit per te menduar ne menyre te lire, ne kerkim te vazhdueshem te te vertetes. Pedagogjia sokratike vendos ne qender edukimin e te menduarit ne menyre riflesive. Per kete tip edukate kane nevoje te gjitha epokat. E aktualizuar ne funksion te temes se ketij shkrimi do te beja nje paralele ne fushen e ekonomise, duke ju referuar ideve te Adam Smith.

Ne periudhen e sotme kur nga debati per politiken ekonomike buron gjithnje dhe me fuqishem vetedija, qe investimi ne arsim eshte rruga e duhur per te lancuar ose rilancuar procesin e zhvillimit afatgjate, rezulton interesante qe te sjellesh ne vemendje disa refleksione te Adam Smith, kundrejte rendesise qe kane institucionet publike ne akumulimin e kapitalit njerezor. Ne analizen ekonomike bashkekohore, ne nje mase te konsiderueshme, theksi ka kaluar nga vleresimi i akumulimit te kapitalit ne terma fizike paresore, te vleresimi i tij si nje proces ku cilesia prodhuese e qenieve njerezore perfshihet si pjese integrale. Gjithashtu edhe ne studimet e koheve te fundit per rritjen ekonomike, vihet nje theks gjithnje e me i madh ne “kapitalin njerezor”.

Kendeveshtrimi nga pikepamja e aftesive perfshin ne nje fare menyre nje perqasje te integruar ndaj zhvillimit ekonomik dhe social, te filluar vecanerisht nga Adam Smith (si ne Wealth of Nations, ashtu edhe ne Theory of Moral Sentiments). Sipas tij permes edukimit, te mesuarit dhe formimit te mjeshterise njerezit mund te behen shume me prodhues me kalimin e kohes. Arsimi e ben nje njeri me efektiv ne prodhimin e mallrave, duke sjelle keshtu nje rritje te kapitalit njerezor, e cila i shtohet vleres se prodhimit ne ekonomi, si dhe te ardhurave te personit qe eshte arsimuar, i cili edhe me te njejtin nivel te ardhurash mund te perfitoj nga edukimi (me leximin, komunikimin, diskutimin, aftesimin per te zgjedhur ne menyre me te bazuar) nje vleresim me serioz nga te tjeret. Keshtu perfitimet e edukimit tejkalojne rolin e tij si kapacitet njerezor ne prodhimin e mallrave.

Duke u mbeshtetur te David Hume, Adam Smith theksonte se ti shohesh njerezit vetem ne aspektin e shfrytezimit te tyre ne prodhim, eshte mos perfillje e natyres se njerezimit. Ne se nje person mund te kete rendiment me te larte ne prodhimin e mallrave, neprmjete nje edukimi me te mire, shendeti me te mire etj, pritet qe ai nepermjete ketyre mjeteve te arrije drejtperdrejte me shume dhe te kete lirine te arrije edhe me shume synime ne menyren se si e ben jetesen. Duke realizuar percaktimin e mundesive te prodhimit Smith-i theksonte rolin e arsimit dhe te ndarjes se punes, te te mesuarit, duke punuar dhe te formimit profesional. Sipas tij zhvillimi i aftesise njerezore per te bere nje jete me te vlefeshme eshte me shume rendesi.

Smith ne pasurine e kombeve i dedikon kapitullin e peste rolit te shtetit ne ekonomi, duke u ndalur ne menyre domethenese edhe mbi arsimin ne vecanti me fokus perfshirjen e me te varferve, te cilet prej kohesh perfaqesojne maxhorancen e popullsise.

Sipas Smith Shteti kontribuon ne menyre incizive ne procesin e formimit te qytetareve. “Me nje shpenzim shume te vogel shteti mund te “lehtesoj”, dhe perfshije pothuajse gjithe masen e popullit ne domosdoshmerine e te mesuarit si pjesa me esenciale e edukimit. Shteti mund te “lehtesoj” mesimin e popullsise nepermjete tre kanaleve: duke ndertuar struktura shkollore per te bere konkrete dhe te kuptueshme oferten formative duke krijuar mesime efektivisht te dobishme per punesime te pershtateshme me statusin social te cilit i perkasin; se fundi duke bere arsimimin ekonomikisht te pranueshem per te gjithe. Pervec kesaj shteti mund te inkurajoj pjesemarrjen ne pershkimin formativ, psh nepermjet disa mekanizmave te nxitjes se vleresimit per studentet me te zote ose me te varfer. Ne fund shteti mund te “caktoj” imponoj te mesuarin, psh duke kondicionuar pranimin ne vende pune pas superimit te nje provim lidhur me punen specifike dhe qe parashikon nje nivel te caktuar te arsimimit baze.

Sipas perafrimit smithiane, ne fushen e arsimit institucionet publike mund te reagojne ne menyre “detyruese” duke kondicionuar fuqishem zgjedhjet e individeve te vecanteve. Ide te tilla i kundervihen percapjeve individualistike prezente ne teorine ekonomike dominante. Psh modeli i Lucasit (1998) kur i referohet kapitalit njerezor thekson se arsimimi i nje individi varet ekskluzivisht nga zgjedhjet e tij, pasi ne fakt ai vendos te kushtoj nje fraksion te kohes se tij per te punuar dhe reston per te mesuar. Ne nje situate te tille eshte teresisht i papranishem roli i institucioneve publike, te cilet vecanerisht ne boten reale kane nje rol apsolutisht qendror ne shkollarizimin, ne cfaredo vendi, si ne ato te industrializuara apo ne ato ne zhvillim si ne rastine vendit tone. Individi nuk ka kapaciteitn te ndermarre i vetem rendesine e nje pershkrimi formativ per jeten e tij sociale dhe te punes. Perkundrazi sa me e madhe eshte prapambetja e nje vendi, aq me i vogel eshte kapciteti i individeve per te ndermarr nje pershkrim formativ, qofte dhe afatshkurter pasi nuk zoterojne as kapacitetin kulturore, per tu veteperkushtuar ne fushen e mesimit, dhe as ate materiale per te vijuar shkollen

“Arsimimi i njerezve te zakonshem, ne nje shoqeri jo civile dhe komerciale, kerkon vemendjen e shtetit me shume se sa ate te personave te nje rangu te caktuar dhe te nje fati te caktuar” (Smith )

Tek Smithi arsimimi i klasave me pak te kamura, i cili mund te vij vetem fale vepres se shtetit, eshte antidoda e vetme per semundjet, qe burojne nga ndarja e puneve. Nderkaq zgjerimi, kultura e gjere u mundeson mases se punonjesve te mbajne nje nivel dinjitoz te kapacitetit intelektual. Shteti keshtu duhet te ballancoj keto efekte sociale negative lidhur me progresin teknik dhe ekonomik. Per nje qellim te tille Smith ka propozuar mesimin fillor te detyrueshem per te gjithe, gje qe per epoken ne te cilen fliste ka perfaqesuar nje forme shume te avancuar te reformizmit politik dhe social.

Ne fakt ne ndryshimi me nje impostim revolucionar marksist, qe mohon cdo lloj avantazhi social te ndarjes se punes, Smith individualizonte qartesisht aspekte pozitive dhe negative te procesit te industrializimit, duke besuar ne nje seri reformash sociale dhe ekonomike per te kufizuar shpenzimet dhe shtuar perfitimet. E njejta paralele mund te hiqet sot me efektet qe shkaktojne fenomenet e globalizimit dhe te progresit teknologjik

Pervec kesaj gjithnje sipas Smith, aksioni publik ne fushen e arsimit ka edhe nje domethenie shume te larte civile: nje individ i arsimuar jo vetem do te jete nje punetor i mire, por do te jete edhe nje qytetar me i vetedijeshem per te drejtat dhe detyrimet e tij dhe do te jete me pjesemarres ne jeten civile. Nga ana tjeter akumulimi i kapitalit njerezor permban ne vetvete nje funksion te dyfishte ekonomik dhe social: permiresimi i nivelit te arsimimit te popullsise favorizon nje rreth virtuoz midis zhvillimit ekonomik dhe zhvillimit civil.

“Megjithese shteti nxjerr nga arsimimi i tyre avantazhe jo te parendesishme. Sa me shume shtresa te tilla jane te aresimuara aq me pak ato jane subjekte per iluzionet e fanatizmit dhe te superticionit, qe midis popujve injorant i japin shpesh vend crregullimeve me te tmereshme. Pervec kesaj nje popull i arsimuar dhe inteligjent eshte gjithnje me i hijeshem dhe i rregullt nga nje popull budalla dhe injorant. Ne te cdo individ ndihet me i respektuar dhe me i denje per te gezuar respektin nga ana e superioreve te tij legjitim pervec te qenit me i disponueshem per ta respektuar (Smith 1776)).

Smith, megjithese nuk mohon rendesine e diferences individuale origjinale, sheh ne nderhyrjen publike ne fushen e formimit nje instrument te mundshem demokratik te “mobiliteti social”, meqenese nje fenomen i tille per epoke do te mund te kish nje rilevance per shkake te kondicionimeve sociale dhe politike.

“ dallimi i talenteve natyrale ne njerez te ndryshem eshte, ne realitet, shume me i vogel se sa e mendojme ne; dhe vete aftesia gjeniale shume e ndryshme, qe duken ne dallimin e njerezve te profesioneve te ndryshme, kur rriten deri ne pjekuri, ne shume raste nuk eshte problem, sa eshte efekti i ndarjes se punes. Dallimi midis karaktereve me te ndryshem midis nje filozofi dhe nje hamalli te zakonshem, psh ,duket jo aq shume ne natyren se sa ne zakonet dhe edukaten. Kur erdhen ne kete bote dhe per gjashte apo shtate vitet e para te ekzistences se tyre, ata ishin shume ose ndoshta shume te ngjashem me njeri tjetrin dhe as prinderit dhe as shoket e tyre te lojes nuk do te mund te perceptonin asnje dallim te dukshem”(Smith 1776).

Ne te vertet besimi i Adam Smith ne forcen e edukimit dhe te te mesuarit eshte cuditerisht i forte. Smith-i ishte nje “edukator” i rrepte, fakt i cili perputhet me besimin e tij te madh ne persosmerine e aftesive njerezore. Me shume se sa te ekzaminoj ne se pikepamjet e Smithit per edukimin jane ose jo te drejta ja vlen te shohim se sa shume i lidh ai aftesite prodhuese dhe menyren e jeteses me edukimin dhe kualifikimin dhe se sa shume beson ai ne permiresimin e seicilit. Kjo lidhje eshte shume e rendesishme per formulimin e kendeveshtrimit tone me fokus tek kapitali njerezor dhe perqendrim tek aftesite njerezore.

Ne konkluzion nga keto refleksione te shkrutera mund te burojne disa linja udhezuese per politiken ekonomike.

Ne radhe te pare shteti duhet te garantoj nje nivel arsimimi baze, qe te kete funksion te beje individin te afte si per te hyre ne tregun e punes si per te formuar nje koshience te veten civile. Ne radhe te dyte shteti duhet te nderhyje ne nje menyre “energjike” ne te gjitha zonat e prapambetura, duke permiresuar kontekstin ekonomik dhe social, qe nuk lejon kete “salto formale” e cila mund te gjeneroj nje rreth pozitiv midis arsimimit dhe rritjes ekonomike. Ne radhe te trete ne vendet ne zhvillim, rasti yne, institucionet, shoqeria civile dhe opinioni publik duhet te incidojne mbi proceset e akumulimit te kapciteti njerezor duke mbrojtur sa te jete e mundur karakterin publik te sherbimeve formative. Ne fund shteti duhet te organizoj sistemin formativ dhe ate produktiv ne nje menyre te tille qe akumulimi i kapitalit njerezor, i cili perfaqeson nje mundesi konkrete, psh te nje permiresimi efektiv te pagueshem, por edhe te nje shperblimi social, qe jane mbi te gjitha aftesi dhe jo privilegje per te determinuar suksesin profesional te cdo personi. Ndersa perparimi ekonomik i ndihmon njerezit te kene mundesi me te medha per te bere nje jete me te plotesuar, te kene me shume arsimim, sherbim me te mire shendetesor, perkujdesje me te kualifikuar mjekesore dhe faktore te tjere ndikojne me aresye ne lirine e vertete qe njerezit gezojne aktualisht. Keto zhvillime sociale’ duhen llogaritur drejteperdrejte si “elemente” te “zhvillimit” te tyre perderisa ndihmojne per te bere jete me te gjate, me te lire e me te fryteshme, pervec rolit, qe luajne ne zhvillimin e rendimentit, te rritjes ekonomike dhe te ardhurave individuale.

Ne kete menyre roli i qenieve njerezore si instrumente te ndryshimit mund te shkoj pertej prodhimit ekonomik, duke perfshire zhvillimin social dhe politik. Shtrirja e arsimit baze mund te permiresoj gjithashtu cilesine e debatit publik, i cili nuk ka perse jo te mos rifilloje edhe me vete temen e edukimit me moton: Edukim per te luftuar varferine.

Luiza Hoxhaj

Edukim per te luftuar perjashtimin social

Kunder varferise duke investuar ne edukim

Edukim per te luftuar perjashtimin social: kjo eshte tema qe perballoi konferenca Bienale e organizuar nga komiteti ekonomik dhe social europian (Cese) ne Firence me 20-23 maj 2010 me pjesemarrjen e Presidentit te Komisionit europian Jose Manuel Barroso ne kuadrin e vitit europian te luftes kunder varferise dhe perjashtimit social.

Nje teme sigurisht kurajoze. Mbi te gjithe ne kete periudhe te nje krize te thelle ekonomike dhe financiare, qe vazhdon te gjeneroj papunesi, te minoj kohezionin social dhe duke mbjelle ne rrugen e saj nje sere rreziqesh per welfare europian si dhe per funksionimin e mire te demokracise sone.

Objektivi themelor i takimit te Cese pervec nenevizimit te centralitetit te problemit te perjashtimit social ne UE, ishte ai i permbushjes se nje hapi te pare poltik drejt nje legjislacioni te ri europian te perfshirjes, te bazuar mbi instrumenta themelor te edukimit dhe mbi rishikimin e politikave te arsimit dhe te formimit ne UE dhe te shteteve anetare.

Punimet e takimit kane kerkuar te definojne rekomandimet e drejtuara komisionit europian me kerkesen te promovojne nje liber te gjelber per ta vendosur ne vemendjen e pergjegjesave politik europian dhe te shoqerise civile ne teresine e saj.

Kjo inisiative e re hyn ne pushtetet e reja qe i atribuohen Cese nga traktati i Lisbones i cili ne artikullin e tij 11 vendos vendos bazat e nje demokracie pjesemarrese ne nivel europian.

Kane qene tre dite pune qe kane pare te ballafaqohen politika dhe teknika, sipermarrese dhe sindakaliste, sociolog dhe eksperte te arsimit dhe te formimit, pervec protagoniste te edukimit jo formal dhe te organizatave jo qeveritare te impenjuara ne kete fushe.

Nyja lidhese midis edukimit dhe perjashtimit social

Tre seminare ne te cilin jane zhvilluar diskutime per te vendsur qartesisht ne evidence lidhjen midis edukimit, varferise dhe perjashtimit social: edukimi si instrument per te jetuar ne shoqeri, edukimi si instrument per te patur akses ne tregun e punes dhe edukimi si instrument per te ushtruar te drejtat e veta. Shifrat e varferise dhe te perjashtimit social ne Europe i bejne referim nje varferie relative qe rritet dhe godet sot 17% te qytetarve europian, vlen te thuhet rreth 78 milion persona. Gje qe do te thote globalisht papunesi, banesa te privuara nga dinjiteti, asistence shendetesore te papershtateshme, pengesa ne mesim dhe ne informim, integrim dhe kulture si dhe pjesemarrjes sociale. Nje varferi relative qe shoqeruar edhe me pabarazi gjinore, racash ose etnish, fetare ose besimi, paftesi, moshore ose te orientimit seksual, te punes (stabile apo te perkoheshme) etj.

Me pak fjale sot ne Europe, nje qytetar ne kater gjendet ne paftesi te pranoj gezoj te drejtat themelore, te kete kushte jetese dinjitoze dhe te kete raport me tregun e punes. Veshtiresite rriten dhe godasin ne vecanti femijet e te varferve. Sipas sondazhit te fundit qytetaret europian shprehin nje preokupacion shohim qe manifestojne nje pesimizem te perhapur per te ardhmen, duke konfiguruar nje 10% te varferise ekstreme, nje 29% te perjashtimit social dhe rreth nje 31% te europianeve ne risk te nje varferie te re. Dhe ne radhe te pare u atribuoje pergjegjesine padrejtesise sociale.

Nje problem social dhe ekonomik. Problemi nuk ka qene i pare vetem nen keto aspekte, por jane analizuar edhe nen nje profil ekonomik. Europa gjendet perballe sfidave imponuese per te ardhmen, qe imponojne te pershtatet me progresin tekonologjik dhe me konkurrueshmerine globale, me egzigjencat e profesioneve te reja dhe aftesitte e kerkuara nga nje treg pune ne evolucion te vazhdueshem

Nen sfondin e ketij skenari, Europa nuk mundet sigurisht te lejoje te perjashtoj nje qytetar ne kater nga prodhimi dhe nga konsumi. Ne analize te fundit nuk eshte vendosur ne diskutim, ajo qe edukimi nuk eshte vetem nje e drejte themelore por edhe mbi te gjitha nje instrument per te jetuar ne shoqeri dhe evituar cdo lloj tipi te perjashtimit, te dhenat e prezantuara ne rolin e akorduar sot edukimit per te perballuar keto sfida jane vecanerisht alarmante. Keto te dhena konfirmojne pervec te tjera qe papunesia dhe perjashtimi koncentrohen mbi te gjitha midis personave qe nuk kane arsim dhe kualifikim te pershatteshem per te patur akses ne boten e punes.

Te investosh ne arsim dhe formim. Ne konkluzionet e adaptuara nga takimi i Cese ka kerkuar keshtu investime me te medha, jo vetem financiare, ne aresim dhe formim dhe kjo mbi te gjitha ne nje moment te krizes, zhvillimin e nje sinergjie me te madhe midis arsimimit formal dhe informal; nje perfshirje me te madhe te te gjithe aktoreve si pjeset sociale, ndermmarrje, shkolle, institute te formimit te vazhdueshem, familie; zhvillimin e kualifikimeve te pershtateshme te trupit mesimor; politika qe lejojne te pajtohen me shume jeta profesionale me jeten private; zhvillimi i nje vemendjeje te vecante te arsimimit dhe integrimit te punetoreve emigrante, nje reduktim drastik te abandonimit shkollor dhe rritje te numrit te te rinjeve te lauruar. Te gjithe ingrendiente te nevojeshem per t’iu pergjigjur objektivave qe Europa ka fiksuar ne startegjien e saj per vitin 2020.

Rreziku i madh qe vrapon sot ne Europe eshte pikerisht ai qe perballon kriza ekonomiko, finaciare dhe sociale vetem ne terma te rrepte te biancit, te shkrutimit te shpenzimeve publike, te kontrastit nga spekullimet financiare. Dhe sociale vetem ne terma te rrepte te bilancit, te shkrutimit te shpenzimeve publike, te kontrollit nga spekullimet financiare. Behet fjale per nderhyrje te nevojeshme por jo te mjaftueshme qe mbeten ne hije te pavemdneshme ndaj temave te medha te te ardhmes, se zhvillimit ekonomim dhe social, te rritjes se qendrueshme, te profilit qe duhet ti japim shoqerise sone dhe te te ardhmes se gjenerates se re.

Roli i Uninionit europian Ne Firence eshte nenvizuar nevoja e gjetjes se nje ekuilibri midis pergjigjes se emergjences dhe investimit per te ardhmen, me vendimin qe nevojitet kurajo dhe inovacion dhe ku arsimimi dhe formimi, duhet gjetur nje vend i tyre qendor dhe startegjik.

Unioni europian nuk ka pergjegjesi normative ne fushen e edukimit por ka nje rol te ndikimit dhe kordinimit te politikave kombetare. Objektivi i takimit Firences eshte ai i individualizimit te rekomandimeve te pershtateshme per t’ia prezantuar Komisionit europian dhe parlamentit europian, sepse frontohen promotore te fuqishem te Europes dhe qytetareve te saj. Persa eshte e ardhmja te cilat duke vendosur ne keto dite ne Unionin europian dhe ne Itali, edhe ne se jo te gjithe duken te kene vetedijen te gjejne kurajon per vendime qe bashkojne rreptesine dhe maturine.

Luiza Hoxhaj

Refleksione ne diten e festes se punetoreve

“Njeriu qysh nga fillimi eshte thirrur ne pune”.

Ne 1981 thuajse tridhjete vjete me pare Giovanni Paolo II, shkruante keshtu ne te famshmen “Enciklike Laborem exexsens”:

“Puna e njeriut eshte nje celes, ndoshta celesi me thelbesor, i te gjitha ceshtjeve sociale”.

Kaluan vite dhe ky percaktim u tejkalua sepse puna po behej progresivisht nje variabel gjithnje e me i margjinalizuar kundrejt proceseve sociale dhe ekonomike. Ne 2008, akoma me teper ne 2009 dhe ne 2010, eshte duke ndodhur nje rizgjim nga ky gabim, nje motiv me shume per nje reflektim te kujdeshem. Strategjia e Lisbones e rishikuar ne Mars 2010 apo edhe vet programi Europa 2020 kane ne qender te tyre problemin e punesimit krahas rritjes ekonomike. Fatkeqesisht ishte vetem kriza ekonomike me efektet e saj negative mbi punesimin ajo qe beri te mundur rizgjimin nga ky gabim perceptimi dhe jo nje reflektim i natyreshem. Fjalet e Giovani Paolo II nuk ishin frut i nje konstatimi sociologjik apo historik, por nje refleksion i nje natyre antropologjike, sipas te ciles puna eshte rrenjosur ne idenitetin e vet njeriut. Puna per njeriun nuk eshte nje vokacion i rastesishem, por perben ne vecanti mundesine e qenieve njerezore per te qene protagoniste te ndertimit te vetes dhe te botes ne te cilen jetojne. Puna eshte nje akt krijues me te cilin njeriu shpreh veten dhe manifeston lirine si dhe rolin e tij ne kete bote.

Eshte e pamundur te mendosh nje bote ku puna eshte faktor i rastesishem. Thjeshte ajo eshte nje bote qe nuk mund te ekzistoje, nje bote, e cila do te provokonte shtremberime interpretative ne te gjitha nivelet. Nuk eshte se duke eleminuar punen shoqeria behet me humane: puna nuk eleminohet ne planin real, por me zgjedhjet qe kemi si objektive apo subjektive do te kemi si efekt indirekt vetem ate te ndrydhjes se punesimit, gje qe do te thote se puna e njeriut eshte konsideruar nje varibel i pavarur pereth te cilit ekonomia duhet te vetrregullohet, pasi vetem keshtu mund te thuhet se ajo finalizohet tek personi dhe jo e kunderta. Prioriteti i aksesit per pune dhe plotesimi i kesaj mundesie per te gjithe, buron jo vetem si nje aresye antropologjike por edhe si nje aresye ekonomike. Sforco sociale dhe politike ne kete sens eshte e kerkuar per shkak te centraliteit te njeriut ne kete proces dhe avantazhet do te jene ne te gjitha nivelet.

Eshte domosdoshmeri te bejme humane punen duke mos e kthyer ate ne nje skllaveri moderne apo meshirim te pabarazise dhe skllaverise ose ne nje veprimtari kaq te rende sa per te mos dhene asgje ne perfundim, por te jete nje mundesi ku gjithekush te shpreh identitetine vet, lirine, kreativitetin dhe pjesemarrjen aktive ne ndertimin e te mirave te perbashketa ne menyre te qendrueshme.

Pra puna duhet te jete ne cdo shoqeri shprehje e idenitetit thelbesore te cdo burri dhe gruaje, nje pune e zgjedhur lirisht qe asocion ne menyre efikase punetoret burra dhe gra ne zhvillimin e komuniteit te tyre, nje liri e cila ne kete menyre u lejon punetoreve te jene te respektuar jashte cdo diskriminimi, nje pune qe mundeson kenaqjen e nevojave familjare si dhe ato te shkollimit te femijeve, pa te cilen edhe keta te fundit shtrengohen te punojne, nje pune qe u lejon punetoreve te organizohen lirisht ne struktura qe mundesojne degjimin e zerit te tyre, nje pune e cila le hapesiren e mjaftueshme per te gjetur rrenjete tyre, ne nivel personal, familjare dhe shpirteror, nje pune e cila u mundeson punetoreve nje pension te larte, per te kaluar nje pleqeri dinjotze. Mendoni per nje cast pasigurine e te ardhmes per mijera te punesuar ne te zeze.

Ka edhe nje tjeter aspekt te cilit duhet t’i kushtohet kujdes dhe rendesi, i cili eshte qe puna, si teme ne vetvete, nuk mund te eleminohet ne planin e reflektimit publik, nga debatet publike. Te mos flasesh per punen dhe punesimin do te ishte nje fatkeqesi (dhe ka qene e tille ne keto vitet e fundit), do te ishte nje syrgjynosje e ketij fakti, qe te trajtosh si private c’ka nuk eshte dhe nuk mund te jete nje fakt thjesht private, sepse puna eshte ajo nga varet shoqeria ne teresine e saj, koezioni social dhe vet demokracia.

Afazia (humbja e aftesise se te folurit, memeceria) e refleksionit publike kundrejte temes se punes eshte shume e rrezikeshme dhe djallezore.

Ajo eshte shenje e qarte e largimit nga jeta reale nga ana e atyre qe adminsitrojne axhenden e debatiti publik dhe politik. Njerezit megjithate ne te mire dhe ne te keqe, perballen ne menyre konstante me punen ose me mungesen e saj, dhe nga ketu duhet te nise cdo diskutim social dhe poltik, per te qene te besueshem dhe mbi te gjitha per te ndermarre veprime sociale dhe poltike ne favor te punes dhe punesimit.

Ne se puna mungon ne debatin publik eshte e veshtire qe te behet nje prioritet per ata, qe kane pergjegjesine politike te krijojne klimen e pershtateshme per celjen e vendeve te reja te punes sidomos ne kohe mediatike si kjo qe po jetojme.

Reflektimi publike do te kishte edhe nje funskion tjeter: ate qe te ndihmoje personat te elaborojne dhe rielaborojne vazhdimisht temen e punes dhe punesimit edhe ne terma te konteksit. Behet fjale, qe duke folur te ofrohen spunto edukuese, per te ndihmuar individet qe te perceptojne se puna e tyre vazhdimisht eshte nje komponente esensicale qe perfshin te gjithe, e cila eshte realisht pjesemarrja ne ndertimin e dickaje personale dhe te perbashket ne te njejten kohe dhe qe kjo eshte efektivisht me e veshtire referuar momentit kritike, qe nje individ e largojne nga puna, duke e leshuar ne nje boshllek total ne te cilin ndihet mungesa e mardhenieve dhe e rrjeteve sociale, te cilat mund te ndihmojne per te kaluar veshtiresite. Do te ishte shume e rendesishme qe kjo ceshtje te trajtohej duke pasur ne fokus edhe te rinjte.

E thene ndryshe dhe ne menyre me te thelluar behet fjale qe te futet ne debatin publik edhe nje reflektim ne sensin e punes njerezore: ne sensin material, sensin personal, sensin relacional. Media mund te jape nje kontribut ne kete drejtim rreth sensit domethenes te punes. Pra sfida e edukimit qe eshte duke u zhvilluar ne keto vite duhet te permbledh edhe punen.

Keto mendime me linden sot ne diten e 1Majit, ne diten e festes se punetoreve ku ndihet qarte prezenca e diskutimit dhe dilema: c’duhet bere ne kete dite: duhet festuar apo duhet protestuar?

Argumenat pro dhe kunder ne te dy rastet nuk mungojne. 1 Maji realisht eshte dita simbol e te drejtave te plota te punetoreve. Forca simbolike e festes se 1 Majit eshte e pazgjidheshme nga kuptimi i ecjes se gjate e te mundimeshme nepermjet te ciles kaluan kerkesat e drejta te punetoreve per kushte pune te respektueshem dhe dinjitoze.

Kjo ecje ne faqet e luftes, konsideruar edhe tragjedite qe e kane shoqeruar ne etapa te ndryshme, te kurajos dhe sakrificave te punetoreve qe jane protagoniste te festes se 1 majit sigurisht qe eshte deshmi domethenese. Merita me e madhe qendron ne faktin qe eshte arritur te ndertohet me nje kthjelltesi te lavderueshme, nepermjete nje aparati rigoroz dokumentar momentet me te larta te nje periudhe te gjate te realizimit te ketyre te drejtave, por edhe te konflikteve te ashpra qe kane shoqeruar dhe qe kane influencuar asetet sociale dhe institucionale.

Sot protogoniset e kesaj dite jane ne zvogelim progresiv, sepse vendet e punes pakesohet nga njera ana dhe papunesia rritet nga ana tjeter. Sa i pavlere duket ne kete rast diskutimi: te protestojme apo te festojme? Sot ka me shume nevoje per programe kombetare te ngjashme me ato qe percakton Agenda e Lisbones, ku rritja ekonomike te mos jete qellim ne vetvete, por te kete objektiv edhe rritjen e punesimit dhe per rrjedhoje edhe ate te mireqenies se familjeve shqiptare.

Luiza Hoxhaj

Tirane me 1 Maj 2010

Publikuar ne gazeten on-line cene-alb.com