Kam lexuar, Hannah Arendt, Çfarë është politika?- Ho letto, Hannah Arendt, Che cos'e' la politica?.

Hannah Arendt, çfarë është politika? Biblioteka Einaudi, Torino, 2006, redaktuar nga Ursula Lutz.

Shënime. Botim i redaktuar nga Ursula Lutz i shënimeve të "Hyrje në politikë", i filluar në vitet 1950 dhe nuk u përfundua kurrë nga Hannah Arendt.

 
1. Çfarë është politika? Kontrasti midis vizionit filozofik konvencional të politikës, i cili është kryesisht i interesuar për afinitetin midis individëve (që i përkasin një grupi, shembull i "familjes") dhe e sheh politikën si një veprimtari "natyrore" të njerezve (" ’zoon politicon’ Aristotelian"), krahasuar ndaj një vizioni të politikës që interesohet për diversitetin (“pluralitetin”) e individëve, pra për marrëdhëniet mes njerezve. Në këtë këndvështrim të fundit, politika organizon 'a priori' në këndvështrimin absolutisht të ndryshem te një barazie 'relative' dhe për t'i dalluar ato nga 'relativisht' të ndryshmet.

 2. Hyrje në politikë I. Paragjykimet për politikën (për shembull, ideja se politika është një rrjet gënjeshtrash dhe mashtrimesh të prodhuara nga interesa të vogla[...]) është e përhapur dhe nga ana tjetër përbën një faktor politik në demokracitë moderne. Paragjykimet janë racionale në një nivel individual, sepse ato e lejojnë dikë të gjykojë shpejt pa pasur nevojë të kalojë një proces të gjatë dhe të shtrenjtë gjykimi (d.m.th. të vlerësimit të situatave në bazë të kritereve të gjykimit të paracaktuara ose, kur këto kritere nuk janë të disponueshme, të gjykimit të pastër - e cila nga ana tjetër do të çojë në krijimin e një precedenti për përcaktimin e kritereve të reja të gjykimit). Nga ana tjetër, politika duhet të bazojë veprimet e saj në "kriteret e gjykimit politik". Në fakt, kur paragjykimi bëhet kriter i gjykimit politik (në formën më të sofistikuar të ideologjisë ose thjesht në formën e paragjykimit aktual), pra gjykimi i atyre që ushtrojnë politikë, atëherë sfera e politikës (si organizim i pluraliteti i njerezve ) tenton të tkurret dhe në raste ekstreme (ideologjitë diktatoriale) të zhduket. Paragjykimi ndaj politikës çon në diktaturë. Megjithatë, paragjykimet jo vetëm që janë një faktor politik i pashmangshëm, por ato bazohen domosdoshmërisht në faktin se “pushteti korrupton”. Edhe mbivlerësimi i rrezikut të korrupsionit që sjell pushteti mund të përcaktojë fundin e politikës pluraliste, nëse tek individët mbizotëron dëshira për t'u përjashtuar nga e drejta për të vepruar për të mbetur të lirë nga korrupsioni i pushtetit.
Prandaj, politika në demokracitë moderne duhet të merret me ekuilibrin midis nevojës për veprim politik nëpërmjet ushtrimit të pushtetit, për të mbrojtur pluralitetin e individëve dhe rrezikut që ata që veprojnë të korruptohen nga ky pushtet. Aftësia e politikës për të gjetur një ekuilibër midis veprimit politik dhe rrezikut të korrupsionit varet nga sjellja e individëve por edhe nga institucionet që ata vendosin të krijojnë.

 
3. Hyrje në politikë II. Kuptimi i politikës është liria. Liria kuptohet, në kuptimin klasik (grek), si garanci e lirisë së individëve për t'u angazhuar në politikë. Liria kuptohet, gjithashtu, në kuptimin paraklasik ose modern (për shembull, kantian) për të ndërmarrë një kurs të ri. Në kontrast me kuptimin e politikës në regjimet totalitare që tenton të përfshijë të gjithë jetën e individëve dhe, veçanërisht në rastin e ideologjisë materialiste, të anulojë lirinë e individëve për të ndërmarrë në lidhje me afirmimin e determinizmit historik.

Analiza e gjenezës së vizionit modern të kuptimit të politikës, duke u nisur nga Greqia paraklasike (homerike). Në Greqinë paraklasike, kuptimi i politikës lidhet me lirinë për të nisur një kurs të ri, duke rrezikuar jetën (dhe gjendjen e jo-skllavërisë). Në traditën klasike, kursi i ri i filluar në periudhën e rrëfyer nga Homeri është hapësira politike (e organizuar) që materializohet në polisin grek dhe e cila është në kontrast me hapësirën publike (e paorganizuar, në të cilën ushtrohet dhuna) e cila është e e huaj per vetë polisin. Në hapësirën e organizuar të polisit, politika merr kuptimin e garantimit të lirisë për t'u angazhuar në politikë (të gjithë njerezve në gjendje jo skllav). Liria akademike si synim i politikës është evoluimi i këtij vizioni të kuptimit të politikës, të prezantuar nga Platoni. Në këtë vizion, i cili e karakterizon mendimin perëndimor në një mënyrë të qëndrueshme (mendoni vlerën e pavarësisë së institucioneve universitare), politika - që ka të bëjë me mbrojtjen e jetës - ndahet nga filozofia (nga mendimi akademik, në një kuptim të përgjithshëm). Është gjithashtu një ndarje shoqërore ndërmjet objekteve-subjekteve të shumta të politikës dhe atyre pak (akademikëve) që kërkojnë kritere filozofike për t'iu përgjigjur problemeve të botës në drejtim të kërkimit të së vërtetës (qëllimit më të lartë). Kjo situatë sociale çon në kundërshtim dhe mosbesim të ndërsjellë midis burrave - pra, politikanët në polis - dhe filozofët (një nga ngjarjet emblematike të të cilëve është gjyqi i Sokratit).

Me afirmimin e krishterimit, jemi dëshmitarë të një zgjerimi të kuptimit të politikës si liri nga politika: jo më vetëm liri akademike, por edhe liri fetare nga politika. Megjithatë, ndarja midis politikës (e cila merret me jetën e njerëzve) dhe fesë është në një farë kuptimi e papajtueshme me mesazhin themelor të krishterimit, që është dashuria për të tjerët, dhe me praktikën e prozelitizmit që, në kundërshtim me filozofinë klasike greke nënkupton se feja (dhe liria fetare) ushtrohet nga shumë e jo nga pak. Prandaj, me kalimin e kohës krijohet një hapësirë ​​publike e krishterë, mesazhi i krishterë nga të qenit thjesht fetar (për nga natyra e tij) bëhet politik, që ka të bëjë me marrëdhëniet midis njerëzve në tokë, si dhe me aspekte transhendente. Ky fenomen shpjegon procesin e politizimit të hapësirës publike të krishterë. Politika mirëpritet nga të krishterët si një mjet për të arritur qëllimet superiore që manifeston krishterimi (Shën Agustini). Dhe anasjelltas: politika ndikohet gjithnjë e më shumë gjatë shekujve nga feja, deri në bashkimin - jo pa luftë - të fuqisë kohore dhe fetare). Megjithatë, gjatë shekujve, marrëdhënia midis politikës (si ushtrim i pushtetit shtetëror) dhe hapësirës publike të krishterë nuk ka qenë kurrë pa paqartësi. Marrëdhënia midis këtyre dy dimensioneve mund të jetë më e sistematizuar (por duhet të presim shekullin e 20-të dhe doktrinën sociale të Kishës Katolike) në aspektin e subsidiaritetit: kuptimi i politikës bëhet ai i lirimit të burimeve (në një kuptim të gjerë) që mund të përdoret për të zhvilluar veprim social në hapësirën publike të krishterë. Ndikimi i krishterimit, si një evolucion i filozofisë klasike greke, ka çuar në një tension midis dy vizioneve pjesërisht të kundërta: nga njëra anë, vizionit politik më tradicional si një "funksion" i garantimit të lirisë së individëve (dhe të shoqërisë në e përgjithshme) nga abuzimi me pushtetin shtetëror (d.m.th. dhuna në jetën e individëve); nga ana tjetër, vizioni - relativisht më modern - i politikës si kontroll i pushtetit (d.m.th. i monopolit të dhunës) nga njerëzit. Në fund të këtij rrugëtimi të gjatë historik të mendimit perëndimor, është e mundur të identifikohet kuptimi i politikës (të brendshme të shteteve) në mbrojtjen e lirisë personale të individëve. Në këtë kuptim, kriteri i gjykimit politik lidhet me vlerësimin krahasues të mjeteve për të arritur një qëllim të jashtëm të vetë politikës (jetës dhe lirisë individuale).

Zgjidhja e problemit të kuptimit të politikës së brendshme brenda shteteve nuk e shter problemin e kuptimit të politikës (të jashtme). Fuqia (aftësia për të ushtruar dhunë) e shteteve moderne është bërë e madhe, me marrjen e mjeteve të mëdha shkatërruese (armët bërthamore). Këto instrumente janë evolucioni i fuqisë ushtarake të epokës paraatomike e cila ishte funksionale për ushtrimin e politikës së jashtme (von Clausewitz). Megjithatë, krahasuar me instrumentet ushtarake të së kaluarës, armët atomike, me aftësinë e tyre për të asgjësuar të gjithë planetin dhe varësinë e tyre nga ushtrimi i pushtetit, shtrojnë pyetje të reja për kuptimin e politikës në epokën bashkëkohore.

Cili është kuptimi i politikës (të huaj) në një epokë në të cilën dhuna e luftës mund të asgjësojë të gjithë planetin, dhe për rrjedhojë edhe ata që ushtrojnë (së pari) një dhunë të tillë? Objektivi i mbrojtjes së jetës së individëve brenda një shteti duket paradoksalisht i vënë në pikëpyetje pikërisht nga instrumentet ushtarake që duhet të mbështesin politikën e jashtme të shtetit. Në veçanti, në epokën atomike, fuqia e luftës nuk mund të mbështesë më veprimin e politikës së jashtme, sepse (nëse kundërshtari ka të njëjtin fuqi) nuk ka mundësi për përshkallëzim ushtarak [shih krizën e raketave Kubane]. Lufta (totale) atomike  merr të njëjtin funksion si totalitarizmi brenda shtetit, duke thithur gjithë jetën e individëve në politizimin (në këtë rast politikën e jashtme).

 

Hannah Arendt, che cos'e' la politica?. biblioteca Einaudi, Torino, 2006, a cura di Ursula Lutz.

 

Appunti. Edizione curata da Ursula Lutz degli appunti dell'Introduzione alla Politica, iniziato negli anni '50 e mai completato da Hannah Arendt.

1. Che cos'è la politica? Contrasto tra la visione filosofica convenzionale della politica che si interessa principalmente dell'affinità tra individui (l'appartenenza ad un gruppo, esempio della "famiglia") e vede la politica come attività "naturale" degli uomini ("zoon politicon" aristotelico), rispetto ad una visione della politica che si interessa della diversità ("pluralità") degli individui, cioè del rapporto tra gli uomini. In quest'ultima prospettiva, la politica organizza 'a priori' gli assolutamente diversi in vista di una uguaglianza 'relativa', e per distinguerli dai 'relativamente' diversi.

2. Introduzione alla politica I. Il pregiudizio sulla politica (per esempio, l'idea che la politica sia una trama di menzogne e inganni prodotta da interessi meschini[...]) è diffuso e costituisce a sua volta un fattore politico nelle moderne democrazie. I pregiudizi sono razionali sul piano individuale perché consentono di giudicare in fretta senza dover attraversare un processo lungo e costoso di giudizio (ossia di valutazione delle situazioni sulla base di criteri di giudizio predeterminati o, quando questi criteri non siano disponibili, di discernimento puro - che a sua volta condurrà a costituire precedente per la definizione di nuovi criteri di giudizio). La politica invece deve basare il proprio agire su "criteri di giudizio politico". Infatti, quando il pregiudizio diventa criterio di giudizio politico (nella forma più sofisticata di ideologia o, semplicemente, nella forma di pregiudizio vero e proprio), ossia giudizio di chi fa politica, allora l'ambito della politica (come organizzazione della pluralità degli uomini) tende a restringersi e nei casi limite (ideologie dittatoriali) a scomparire. Il pregiudizio contro la politica conduce alla dittatura. Tuttavia, non solo il pregiudizio è fattore politico ineliminabile ma esso si fonda necessariamente sul fatto che il "potere corrompe". Anche la sopravvalutazione del rischio della corruzione che il potere comporta può determinare la fine della politica pluralista, qualora prevalga negli individui la voglia di essere esentati dalla facoltà di agire per poter rimanere scevri dalla corruzione del potere.

La politica nelle moderne democrazie si deve quindi occupare dell'equilibrio tra la necessità dell'agire politico tramite l'esercizio del potere, per salvaguardare la pluralità degli individui, e il rischio che chi agisce sia corrotto da tale potere. La capacità della politica di trovare un equilibrio tra agire politico e rischio di corruzione dipende dai comportamenti dei singoli ma anche dalle isituzioni che questi decidono di darsi.

3. Introduzione alla politica II. Il senso della politica è la libertà. La libertà intesa, nel senso classico (greco), come garanzia della libertà degli individui di fare politica. Libertà intesa, anche, nel senso pre-classico o moderno (per esempio, kantiano) di intraprendere un nuovo corso. Contrapposizione al senso della politica nei regimi totalitari che tende ad inglobare l'intera vita degli individui e, soprattutto nel caso dell'ideologia di stampo materialista, ad annullare la libertà di intraprendere degli individui in relazione all'affermazione del determinismo storico.

Analisi della genesi della visione moderna del senso della politica, a partire dalla Grecia pre-classica (omerica). Nella Grecia pre-classica, il senso della politica è legato alla libertà di iniziare un nuovo corso, rischiando la propria vita (e condizione non schiavile). Nella tradizione classica, il nuovo corso iniziato nel periodo raccontato da Omero è lo spazio politico (organizzato) che si materializza nella polis greca e che è contrapposto allo spazio pubblico (non organizzato, nel quale si esercita cioé la violenza) che è esterno alla polis stessa. Nello spazio organizzato della polis, la politica assume il senso di garantire la libertà di fare politica (a tutti i maschi in condizione non schiavile). La libertà accademica come fine della politica è l'evoluzione di questa visione del senso della politica, introdotta da Platone. In questa visione, che caratterizza in maniera duratura in pensiero occidentale (si pensi al valore dell'indipendenza delle istituzioni universitarie), la politica - relativa alla tutela della vita - viene a separarsi dalla filosofia (dal pensiero accademico, in senso generale). Si tratta di una separazione anche sociale tra i molti oggetto-soggetto della politica e i pochi (gli accademici) che ricercano criteri filosofici per rispondere ai problemi del mondo in termini di ricerca della verità (fine superiore). Questa sociale porta ad una contrapposizione e una diffidenza reciproca tra uomini - cioè politici nella polis - e filosofi (uno dei cui fatti emblematici è il processo a Socrate).

Con l'affermarsi del cristianesimo, si assiste ad una estensione del senso della politica come libertà dalla politica: non più soltanto libertà accademica ma anche libertà religiosa dalla politica. Tuttavia, la separazione tra politica (che si occupa della vita degli uomini) e religione è in un certo senso inconciliabile con il messaggio di fondo del cristianesimo, che è l'amore per gli altri, e con la pratica del proselitismo che, contrariamente alla filosfia greca classica, implica che la religione (e la libertà religiosa) venga esercitata dai molti e non dai pochi. Pertanto, nel tempo si afferma uno spazio pubblico cristiano, il messaggio cristiano da meramente religioso (per sua natura) diventa politico occupandosi del rapporto tra gli uomini in terra, oltre che degli aspetti trascendenti. Questo fenomeno spiega il processo di politicizzazione dello spazio pubblico cristiano. La politica viene accolta dai cristiano come strumento per conseguire le finalità superiori che il cristianesimo manifesta (Sant'Agostino). E viceversa: la politica viene influenzata in maniera sempre più forte nei secoli dalla religione, fino all'unione - non priva di lotte - del potere temporale e religioso). Tuttavia, nei secoli, il rapporto tra politica (come esercizio del potere statale) e spazio pubblico cristiano non è stato mai privo di ambiguità. Il rapporto tra queste due dimensioni può essere più che altro sistematizzato (ma dobbiamo aspettare il XX Secolo e la dottrina sociale della Chiesa cattolica) in termini di sussidiarietà: il senso della politica diviene quello di liberare risorse (in senso lato) che possono essere impiegate per sviluppare un'azione sociale nello spazio pubblico cristiano. L'influenza del cristianesimo, come evoluzione della filosofia classica greca, ha condotto ad una tensione tra due visioni in parte contrapposte: da un lato, la visione più tradizionale politica come "funzione" di garanzia della libertà degli individui (e in generale della società) dall'abuso del potere statale (cioé della violenza nella vita degli individui); dall'altro, la visione - relativamente più moderna - della politica come controllo del potere (cioé del monopolio della violenza) da parte del popolo. Alla fine di questo lungo percorso storico del pensiero occidentale, è possibile individuare il senso della politica (interna agli stati) nella tutela della libertà personale degli individui. In tal senso il criterio di giudizio politico è relativo alla valutazione comparativa dei mezzi per raggiungere un fine esterno alla politica stessa (la vita e la libertà individuale).

La soluzione del problema del senso della politica interna agli stati non esaurisce il problema del senso della politica (estera). Il potere (la capacità di esercizio della violenza) dei moderni stati è diventato enorme, con l'acquisizione di mezzi distruttivi enormi (le armi nucleari). Questi strumenti sono l'evoluzione della potenza militare dell'epoca pre-atomica che era funzionale all'esercizio della politica estera (von Clausewitz). Tuttavia, rispetto agli strumenti militari del passato, le armi atomiche, con la loro capacità di annientare l'intero pianeta e la loro dipendenza dall'esercizio del potere pongono nuove questioni sul senso della politica nell'epoca contemporanea.

Qual è il senso della politica (estera) nell'epoca in cui la violenza della guerra può annientare l'intero pianeta, quindi anche chi esercita (per primo) tale violenza? L'obiettivo di salvaguardare la vita degli individui all'interno di uno stato sembra paradossalmente messo in discussione proprio dagli strumenti militari che dovrebbero supportare la politica estera dello stato. In particolare, nell'era atomica, la potenza bellica non può più supportare l'azione di politica estera perché (se l'avversario dispone della stessa potenza) non vi è possibilità di escalation militare [vedi crisi dei missili di Cuba]. La guerra (totale) atomica assume la stessa funzione del totalitarismo nell'ambito dello stato assorbendo nella politicizzando (in questo caso si tratta della politica estera) l'intera vita degli individui.