Nje sfide per territorin e Vlores:“Nje peisazh i te gjitheve, nje peisazh per te gjithe”

 Preferova te perdor si titull ne kete shkrim nje shprehje te shkeputur nga Konventa europiane e Peisazhit, ne dhjete vjetorin e miratimit te saj( Firenze 20 tetor 2000) nga Keshilli i Europes.

Gjithnje e me shume shtrohet domosdoshmeria e te aresyetuarit mbi ceshtjet ambjentale dhe perspektiven e zhvillimit te qendrueshem, duke evituar ndarjet, perkundrazi duke ndertuar lidhje dhe duke eksploruar maredhenie midis aspekteve te natyrave te ndryshme, nga ato qartesisht ambjentale tek ato me shume te lidhura me dimensionin social dhe kulturor.

Ne kete kontekst peisazhi mund te luaj nje rol te rendesishem, duke tejkaluar reduktimin e peisazhit thjesht ne nje “kartoline” dhe duke rikuperuar domethenien e saj fillestare ne “kuadrin e sintezes” ose akoma me mire ne se e konsiderojme si nje manifestim te misherimit ne nje territor te caktuar te raportit midis njeriut dhe ambjentit.

Rrethi i Vlores nga ky kendveshtrim eshte vertete mjaft i pasur, per variacionin e madh ambjental qe e karakterizon dhe per menyrat e ndryshme ne te cilat ne rrjedhen e historise kulturat e ndryshme kane lene gjurmet e tyre ( duke filluar nga qyteterimi romak).

Por peisazhi tenton te shkoj pertej konceptit te sintezes dhe megjithate ne gjendje te permbaj ne vetvete si “realitetin” ashtu dhe “imazhin e realitetit, duke ju referuar si nje dimensioni material ashtu edhe atij jo material. Vlen te thuhet se peisazhi eshte: teresia e domethenieve dhe vlerave qe te pervecmit apo/dhe komuniteti i atribuon kontekstit te vet te jetes( vlera kulturore dhe ambjentale, treguesit estetik, lidhjet shpirterore, referimi i ideniteteve etj).

Duke konsideruar peisazhin do te thote qe te llogaritesh jo vetem te dhenat si me thene neutro, “objektive”,por edhe te gjitha pasurite qe lindin nga atribuimi i vleres subjektive, nepermjet kendeveshtrimeve te ndryshme. Ne fakt edhe keto atribuime vlerash dhe cilesish nga ana e popullsive, te prodhuara nga dinamika dhe proceset e ndryshme jane ne gjendje te modifikojne assetet ambjentale dhe territoriale: veprimet qe transformojne peisazhin, fillojne nga veprimet me te vogla personale deri tek ato me te gjera, rezultat i zgjedhjeve te planifikuara,

Ndryshimet e peisazhit te kryera ne dhjete vjecaret e fundit( ne Vlore ndoshta me shume se kudo) jane shpesh ndryshime qe manifestojne nje shterje te kapacitetit per te atribuar vlera mbrojtese ambjentale dhe kulturore ne territorin tone. Ne keto 20 vjete bilanci i planifikimit peisazhistik eshte deziluzionues. Biodiversiteti ne kete zone si kudo ka pesuar nje reduktim drastik. Nga ky proces zonat fushore dhe pyjet kane qene me te goditurat. Pervec kodrave te zhveshura shembullin me te mire e kemi ne krah te qytetit me pyllin e Sodes. Gjate kesaj periudhe kane humbur nen efektin e asfaltit dhe betonit territore te pasura me biodiversitet .

Betejes se qytetareve vlonjate dhe perfaqesuesve te shoqerise civile per mbrojtjen e gjirit te Vlores personalisht do ti shtoja edhe dimensionin peisazhistik.

Hapja e debatit mbi konservimin dhe administrimin e peisazhit duhet te lancoj nje stine te re ne planifikimin dhe programimin terriotrial, ne gjendje te siguroj mbrojtjen dhe vleresimin e qendrueshem te territorit. Peisazhi eshte sot aktualitet i madh ne debatet per politikat per territorin, duke pasur nje vlere te pazvendesueshme per te.

Ky rol eshte sanksionuar ne Konventen eruopiane te Peisazhit, dokument normativ i promovuar nga Keshilli i Europes dhe i ratifikuar nga 30 vend europiane, dokument themelor dhe inovativ si dhe pike referimi per politikat e peisazhit ne gjithe kontinentitn, pra edhe ne Shqiperine tone, pavaresisht mosratifikimit.

Teksti i ketij dokumenti, detyrues po aq sa edhe nje ligj, prezanton nje sere implikimesh te rendesishme te cilat kane ushqyer ne keto vite ne nivel europian nje debat te zjarrte, si ne nivel shkencor ashtu edhe ne eksperienzat aplikative( debat ky ende i panjdeshem tek ne).

Konventa hapet me nje preambule te gjate, ne te cilen ceshtja e peisazhit eshte e perfshire ne ate te zhvillimit te qendrueshem, duke afirmuar vleren e peisazhit si patrimon natyror dhe kulturor te Europes si dhe rendesine e saj si element i cilesise se jetes se popullisve respektive. Peisazhi eshte ne kete menyre i njohur si vend i te drejtave por edhe i pergjegjesive.

Artikulimi i nje perkufizimi preciz te “peisazhit” si “nje pjese e caktuar territori, ashtu sic eshte perceptuar nga popullsia, karakter i cili derivon nga veprimet e faktoreve natyror dhe/ose njerezor si dhe nga ndergjegjesimi i tyre,(art 1,a)

Peisazhi qe do te thote teresia e natyres dhe kultures, eshte ndertuar dhe transformuar nga faktore te shumefishte e mbi te gjitha eshte produkt i perceptimit dh prezantimit te popullsise. Kjo perfshirje ‘strukturore e popullsive behet keshtu nje element formues i gjithe konventes.

Ne vecanti objektivat e cilesise se peisazhistikes-perkufizimi i te cilit eshte nje moment kyc, i politikave per peisazhin ( per te gjitha peisazhet edhe ato te privuara nga vlera esenciale apo te degraduara), te cilat duhet tu pergjigjen aspiratave te popullsise per sa i takon karakteristikave peisazhistike te ambjentit ku jetojne ( art.1.c).

Ne konevente vecohet domosdoshmeria e stabilizimit te procedurave te pjesemarrjes se publikut (art.5.c) dhe te konsiderimit te vlerave te vecanta te atribuara nga subjektet dhe nga popullsia e interesuar (art.6.c). Per kete aresye masat e para qe duhen implementuar nga vendet firmetare jane sensibilizimi, edukimi dhe formimi jo vetem i specialisteve dhe teknikeve, por edhe i publikut te gjere.

Konventa europiane e peisazhit thote keshtu qe peisazhi eshte nje e mire e perbashket e te gjitheve dhe per te gjithe, me nje vemendje mjaft domethenese kundrejt demokratizimit te saj dhe nje largim nga nje perafrim elitar.

Ne kete optike behet interesante te okupohesh ne proceset e transformimit te peisazhit( jo vetem transofrmime qe jane realizuar ne te kaluaren, por edhe ato qe jemi duke i shtuar artificilaisht sot, qe nga njera ane jane rezultat i nje dialektike te vazhdueshme ne raportin midis njeriut dhe natyres, nga ana tjeter eshte e domosdoshme qe te shtojme ne respekt te atij qe i eshte besuar kujdesi mireperdorimin e tij, “ne disa raset- thuhet ne konvente, behet fjale te kesh vecanerisht kujdes dhe te reagosh nepermjet metodave te shpetimit; ne te tjera te individualizohen modalitetet me te mira per nje transformim te ekulibruar, i cili respekton vlerat ekzistuese; ne te tjera akoma do te jete e nevojeshme te kesh kurajon edhe te projektosh peisazhe te reja per te rikuperuar vendet e degraduara.

Ndarja se bashku e vlerave te zgjedhura duket sot nje sfide themelore me rendesi themelore, pa te cilen cdo politke territoriale rrezikon te humbas efektivitetin, bashkendarje qe duhet te niset nga vemendja ndaj aspiratave te mbare popullises( ashtu sic e nenkupton konventa europiane) e ne respekt te roleve te ndryshme dhe te pergjegjesive te ndryshme te politkaneve, te thirrur per te vendosur mbi rregullat e lojes, te eksperteve dhe teknikeve roli i te cileve eshte themelor ne njohjen e vlerave te kategotive te ndryshme te mbartesve te interesave deri sa te kene ze te gjithe te interesuarit dhe jo vetem ata qe bertasin me shume, por mbare popullsia e cila cdo dite nderton dhe e shikon peisazhin si nje ambjent per te jetuar, i cili e lejon te “ndihet si ne shtepi”.

Sfida e pjesemarrjes eshte nderkaq e hapur se bashku me sensibilizimin dhe rritjen e ndergjegjesimit se peisazhi eshte nje e mire e perbashket.

Konventa europiane e Peisazhit eshte nje ndryshim konkret i ideve dhe normave.Ajo mund te perfaqesoje nje instrument te rendesishem te kualifikimit turistik per nje zhvillim te qendrueshem te territorit. Bota e turizmit, ne fakt ka filluar te bej llogarite me domosdoshmerine per te rikuperuar vazhdimisht oferten e vet turistikee, si ne terma te quendrueshmerise ashtu dhe ne terma te pergjegjshmerise sociale, per nje perafrim te integruar ne gjendje te forcoje sinergjikisht veprimet e ndryshme.

Sot kerkohet nje menyre e zgjeruar e konceptit te zhvillimit duke dashur te jete ne gjendje te vleresoj e bej transparent prurjet e veta edhe per nje lokalitet tipikisht turistik, sic eshte Vlora. A mund ta perceptoj popullsia vlonjate dhe publiku i gjere mbretereshen e turizmit me nje kurore shtyllash te ftohta metalike rrethe e qark?

Ky shkrim propozon nje tjeter kulture ne trajtimin e temes dhe vleresimit ambjental te territorit dhe mbikqyrjes se peisazhit. Shkaterimi i ambjentit perfaqeson kercenimin me te rende per gjirin e Vlores.

Cdo qytetar duhet te ndihet pergjegjes, ne nivel individual, kollektiv apo institucional. Konventa Europiane e Peisazhit e con popullsine ne qender te procesit te konservimit dhe administrimit te peisazhit, duke vendosur nje lidhje te ngushte midis konservimit te peisazhit dhe ndergjegjes se publikut per lidhjen e pandashme midis mireqenies se eco-sistemit dhe mireqenies se njeriut. Aktualisht nuk kemi nje matje te ndergjegjes se vlonjateve per krizen aktuale te biodiversitetit.

Hapja e debatit mbi konservimin dhe administrimin e peisazhit duhet te lancoj nje stine te re ne planifikimin e territorit, ne gjendje te siguroj mbrojtjen dhe vleresimin e qendrueshmerise se territorit si dhe nje rivleresim te projekteve aktuale. Hapja e ketij debati duhet te jete nderkohe nxites per ratifikimin e kesaj konvente, duke fuqizuar keshtu rolin e publikut dhe pergjegjshmerine e intstitucioneve lokale e qendrore ndaj ceshjteve te peisazhistikes, te cilat edhe keshtu jane te kushtezuar qe ne vendimarrjet e tyre me ndikim ne ambjente te konsiderojne nenet 56 dhe 59 te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise ne te cilat percaktohet qarte e drejta per tu informuar mbi gjendjen e mjedisit dhe mbrojtjen e tij (art 56) si dhe detyrimi i shtetit per te siguruar nje mjedis te shendetshem dhe ekologjikisht te pershtatshem per brezat e tanishem dhe te ardheshem. Pershirja e aktoreve social dhe ekonomik qe verpojne ne territor me procsin e planifikimit dhe definimit te planeve te veprimit i ben planet e mbrojtjes se peisazhit dhe biodiversitetit efikas dhe mundeson konkretizimin operativ te tyre ne shkalle lokale, ne nje kontekst me te gjere ate te qendrueshmerise se zgjidhjeve te ofruara, jo te gjnedemi si ne rastin e TEC te Vlores, vleresimi i difekteve te te cilit deh impakti negativ ndaj ambjentiti, u be nje vit mbasi punimet e tij kishin perfunduar. Nepermjete aplikimit te Konventes europiane te Peisazhit, e detyrueshme per tu konsideruar prej nesh ne kuadrin e procesit te integrimit europian, duhet kryer rivleresimi i projekteve me impakt ne tregun turistik lokal dhe kombetar, i cili eshte destinacioni kryesor ne te cilin ka investuar popullsia e Vlores dhe komunave perreth saj

Ky shkrim eshte nje ftese per reflektim, ballafaqim, diskutim te veprimeve, te ndermarra nga te gjithe aktoret qe duhet te jene se bashku protagoniste ne vitet ne vazhdim ne administrimin e peisazhit, ne qendrueshmerine e nderhyrjeve mbi territor dhe ne konservimin e biodiversitetit me qellim qe te mundemi edhe ne te ardhmen ta quajme gjirin e Vlores “Vend i bukur”.

Luiza Hoxhaj

Tirane me 20.04.2010

Ky shkrim eshte botuar ne gazeten Tirana observer te dates 24.04.2010 ne rubriken Opinion , fq 9

Sos refugjateve ambjentale

Trajtimi i situatave katastrofike nepermjete mjeteve te sigurimit
Alarmi SOS per refugjatet ambjentale ne vendet me te varfera per shkake te katastrofave gjithmone eme frekuente, te cilat ne vitet ne vazhdim do te jene edhe me te shpeshta u dha nga ekspertet per fenomenin e migrimit. Sipas percaktimit te tyre 'refugjate ambjentale" jane ata , qe kane humbur gjitheshka per shkake te fenomeneve katastrofike natyrore. Levizja e tyre orientohet drejte fshatrave dhe qyteteve te tjera me te aferta. edhe vendi yne sic po e tregojne gjasat eshte i ekspozuar ndaj ketyre fenomeneve. Permbytjet apo rreshqitjet e tokes nuk jane fenomene aq te rralla per ne. Ky ekspozim eshte rritur ne permasa te frikeshme edhe per shkake te keq menaxhimit te burimeve natyrore si dhe te prishjes se paktit tone me natyren, duke cenuar rende ekuilibrat e saj. Ndertimet te zona te papershtateshme, shpyllezimet, mungesa e investimeve ne vepra mjedisore etj jane disa nga shkaqet te cilat bejne, qe te jemi me te ekspozuar perballe katastrofave natyrore. Veprimet dhe mosveprimet jane te shtrira ne kohe, shumedimensionale si dhe ne sektore te ndryshem, duke e bere keshtu te veshtire daljen e pergjegjesive. Ne kete rast gjen tamam vend shprehja popullore se: ".. faji u be qyrk dhe nuk e veshi askush".
Analiza se si perballohen keto situata dhe se sa te pergatitur ishim per nje moment te tille vjen me mbas. Momentalisht energjite e te gjitheve duhet te kanalizohen ne zgjidhjen e situates. Kjo analize duhet te jete shumedimensionale, kurse angazhimi ne kete rast duhet te jete shumesektorial. Ajo qe shohim ne realitet ne rastin e prag katastrofes ne kaskaden e Drinit pertej lojes me termat tregon qarte se jo te gjitha strukturat jane perfshire ne perballimin e saj. Kjo nuk eshte nje situate e papritur dhe si e tille nuk duhet te jete e pamenaxhueshme. Minimizimi i demeve te shkatuara prej saj eshte ne proporcion te drejte me shkallen e reagimit qeveritar si dhe me faktin se sa ne kemi punuar per kete dite. Per mendimin tim situata, qe vjen pas eshte edhe me e veshtire, kur do te dalin ne pah pergatitja jone reale per tu perballur me to. Shpenzimet e rikuperimit te situates dhe kthimit te saj ne gjendjen e mepareshme, ne eficiente, jane teper te medha.

Shpresoj ende qe me masa te shpejta, me impenjim qeveritar, por edhe me solidaritet qytetar te kapercejme situaten si dhe te frenojme ne maksimum demet te cilat sjellin per rrjedhoje efektin e migrimit ambjental. Shembulli i disa komunave te demtuara nga termeti ne qarkun e Dibres, plage ende e hapur flete qarte se ajo qe vjen pas eshte edhe pjesa me e veshtire e zgjidhjes se problemit.

Ne muajin maj u be publik nje njoftim i agjensise Router e cila bente te ditur se viti qe sapao mbyllem do te sihte nje vit i shoqeruar nga zjarret dhe permbytjet, situate kjo e cila normalisht do te karakterizonte edhe vendin tone. Kjo me obligoi qe t'i kthehesha ne ate kohe temes se sigurimeve dhe mbrojtjes nga katastrofat. Ne njoftimet publike shihej qarte se pergatitjet per perballimin e ketij sezoni po beheshin vetem nga sektori i emergjences civile. Mendimi im ka qene dhe eshte se kjo situate kerkon angazhimin jo vetem te sektorit te emrgjences civile, por edhe ate te Autoritetit te Mbikqyrjes Financiare dhe natyrisht ne linje vertikale edhe nje vendimmarrje qeveritare si dhe rregullimet perkatese ligjore. Rastet te tilla kur investime serioze kthehen ne pak minuta ne asgje duhet te jene te mbrojtura me mbulese sigurative. Situata aktuale ne Qarkun e Shkodres dhe ate te Lezhes therret ne rend te dites te mendohet seriozisht per nje skeme qeveritare te sigurimit ndaj katastrofave. Duke vleresuar praktikat boterore rezulton se keto situata perballohen jo vetem shteterisht, por edhe nga vet popullatat, duke perdorur per kete qellim skemat e sigurimit ndaj katastrofave, te cilat mund te jene teresisht private, teresisht shteterore apo edhe mikse: partneritet publik/privat. Here pas here ne diskutimet, prononcimet apo shkrimet mbi sigurimet, trajtohen problemet te madhesise se tregut, faktoreve dhe rruget qe cojne ne rritjen eketij tregu, kulturen e popullates ne kete fushe, pengesat dhe veshtiresite qe hasen ne rrugen per konsolidimin e ketij sektori, gjetja e rrugeve, qe do te conin ne rritjen e ketij tregu etj. Situata e fundit ne qarqet Lezhe e Shkoder nxjerr ne evidence se krahas sensibilizimit dhe rritjes se punes per edukimin e popullates me kulture sigurative duhet te diskutohet si nje rruge e mundeshme rritja e grupeve shoqerore apo profesionale, qe i nenshtrohen sigurimit te detyrueshem. Une do te ndalesha ne vecanti ne rastin e trajtimit te situates se katastrofave nepermjete mjeteve te sigurimit si dhe mundesite, qe ekzistojne per te aplikuar ne kete rast sigurimin e detyrueshem.

Ne se perfaqesuesit e kompanive te sigurimit e shohin kete aplikim nga pikpamja e rritjes se volumit te primeve e per rrjedhoje e rritjes se fitimit te tyre, une do te jap mendimin tim duke e pare nga nje tjeter kendeveshtrim qe eshte:

Se pari: nevoja e zgjidhjes se situatave katastrofike per popullaten;

Se dyti: lehtesimi i barres se qeverise ne perballimin e sukseshem te situatave katastrofike. Problemi i trajtimit te situatave katastrofike nepermjete mjeteve e programeve te sigurimit ne bote eshte nje situate shume e zakoneshme. Ashtu sic dihet synimi i skemes se sigurimit ne kete rast konsiston ne pasjen e nje numri te madh njerezish kontribues, te cilet ne total do te kene nje numer relativisht te vogel pretendimesh. Duke patur rastin ku cdo person kontribuon ne grupin apo fondin e premiumeve, do te kete fonde te mjaftueshme, qe mundesojne rimbursimin e numrit te vogel te njerezve qe jane pa fat dhe kane humbje.

Ne kete menyre ne shperndajme riskun. Potenciali i humbjeve te medha i perqendruar ne pak persona zvendesohet me mundesine apo sigurine e nje humbjeje shume te vogel(premium) per nje numer te madh njerezish. Kur mendojme per sigurimin e makinave ose sigurimin e shtepive kemi rastin klasik, sepse mund te jemi shume te sigurt qe ne rrjedhen normale te ngjarjeve, relativisht pak makina apo shtepi do te demtohen. Keshtu qe gjitheseicili ka pak a shume mundesi te barabarta humbjeje dhe eshte i motivuar te bleje sigurimin per mbrojtje. Por ne rastin e sigurimit nga katastrofa situata eshte ndryshe. Duke folur ne pergjithesi humbjet jane shume te ralla, keshtu qe njerezit nuk jane te prirur te mendojne se kane nevoje per sigurim. Fatkeqesisht kur ndodhin humbjet ato tentojne te jene jashtezakonisht te renda dhe me nje shperndarje te gjere. Mandej ne menyre tipike njerezit i drejtohen qeverise per asistence dhe kjo mund te vendose nje barre shume te rende ne financat e qeverise. Nje fenomen tjeter qe ndodh shpesh ne sigurimin e katastrofave eshte ai qe quhet "zgjedhje e kundert" ( Adverse selection). Marrim per shembull sigurimin nga permbytjet ( rast ne te cilin ndodhemi realisht). Njerezit qe jetojne prane brigjeve te lumit do te vuajne gjithnje deme nga lumi, qe del nga shtrati. Por njerezit qe jetojne ne zona me te larta brigjet e lumit e dine se ata nuk do te vuajne nga humbjet kur shperthen lumi. Pra njerezit e vetem qe do ta blejne mbulimin jane ata qe do te pesonin humbjet dhe ata qe nuk do te pesonin humbje nuk do ta blenin sigurimin. Pra jemi ne rastin tipik te situates per sigurim, kur ka nje numer te madh njerezish dhe vetem pak prej te cileve do te vuajne nje humbje. Por nuk duhet te harrojme se rrethi i personave, familjeve apo pasurive te patundeshme qe preken per shkak katastrofash vjen duke u zgjeruar: rreshkitjet, termetet, renia e zjarreve nuk jane fenomene dhe aq te ralla tek ne.

Sigurimi nga termetet rast i ngjashem.

Shohim nje situate te ngjasheme ne rastin e sigurimit nga termeti. brenda nje vendi mund te kete disa rajone qe jane zona me aktivitet te larte sizmik dhe disa rajone qe nuk jane ne keto zona. Njerezit qe jetojne ne zonat me aktivitet te larte sizmik duan sigurimin nga termeti dhe ata qe jetojne ne zonat e tjera priren te mos e blejne sigurimin. Gjithashtu edhe brenda zones me intensitet te larte sizmik ne e dime se disa tipe strukturash jane shume me te rrezikuara per t'u prishur se sa te tjerat, keshtu qe do te shohim se njerezit qe do ta blejne mbulimin jane ata me riskun shume me te larte: ata qe kane struktura me risk te larte shembjeje ne zonat me aktivitet te larte sizmik.

Nje menyre per tu ardhur rrotull ketyre problemeve eshte te merret nje rajon mjaftueshmerisht i madh ne menyre qe te kemi nje miks te zonave me risk. Pas kesaj behet mbulimi i detyrueshem. Kjo ben te mundur, qe te kemi nje fond premiumesh, i cili do te jete i mjaftueshem per te mbuluar shumen e priteshme te pretendimeve dhe gjithashtu nuk do te kemi "kunder zgjedhje" (antiselektion). Ne kete rast disa mund te argumentojne se po detyrohen njerezit me risk te ulet te subvencionojne ata me risk te larte. Ne te vertete kjo eshte ekzaktesisht ajo qe ajo qe po ndodh ne kete rast, por shume qeveri perdorin aresyetimin se nga perspektiva e politikes publike me te vertete nuk ka zgjehdje tjeter vec te ndiqet kjo metode. Po te konsiderojme faktin , qe mund te te krijohen skema te tilla ne nivel rajonal ky fond behet akoma me i ndjeshem, pasi rritet mjaftueshmerisht numri i personave qe kontribuojne ne skeme. Nuk duhet harruar se edhe vet investitoret apo perdoruesi i kaskades se Drinit ne kete rast, psh duhet te paguaj sigurimin e detyrueshem per pergjegjesine per demin e shkaktuar ndaj te treteve ( banoreve te zonave te permbytyra). Ne kete rast mund te ndiqet modeli i Turqise per mbulimin e detyrueshem nga termeti. Sipas ketij modeli te gjitha ndertesat duhet te mbulohen dhe qe te gjtiha paguajne nje tarife baze(premium), bazuar mbi disa tregues, sic jane siperfaqja e dyshemese ose vlera e percaktuar e tregut si dhe disa perllogaritje te tjera per shumen e demit qe mund te pesojne ne rastin e nje termeti apo permbytjeje.

Fonde per te mbuluar demet e nje termeti, ose rasti tjeter katastrofe.

Ideja eshte te ngrihet nje grumbull fondesh te mjaftueshme per te mbuluar demet nga nje termet i mundshem ne ate shtet (Turqi). Ky shembull vlen si model per vendin tone, per cdo shtet ne bote si dhe per cdo rast katastrofe sic mund te jene edhe zjarret apo permbytjet. Ne fakt nuk eshte e mundur qe te sigurosh fonde te mjaftueshme ne nje vit apo qofte edhe ne disa vjet. Por Banka Boterore dhe disa agjensi nderkombetare kane dhene kredi per fondin dhe kjo kredi do te shlyhet me rritjen e fondit ne mundesi nga marrja e terifave. Ketu nuk perjashtohen perkundrazi presupozohet edhe nje kontribut vjetor i qeverise nga rezerva pe fuqi madhore e cila duhet te derdhet rregullisht ne kete fond dhe jo te perdoret ne fund te vitit per qellime te tjera sic edhe mund te kete ndodhur rendom tek ne nder vite. Fakti qe fenomene te tilla natyrore nuk ndodhin me frekuenca vjetore nuk do te thote qe ato fonde te"digjen", perkundrazi ato duhet te akumulohen per nje "dite te keqe". ne rastin e vendit tone, per shkak te permasave, per shkak te tradites se pritshmerise se larte nga shteti, por edhe per shkak te kultures se ulet sigurative do te ishte shume e pershtateshme skema mikse: pjesemarrja me fonde private, shteterore si dhe me kredite prej strukturave nderkombetare efinanciare, te permendura me siper.

Ne kete rast qellimi eshte qe ata te mund te kalojne pjese te ketij fondi ne tregjet nderkombetare te risigurimit, keshtu risku me ne fund fillon te rishperndahet ne vende te ndryshme ne vend qe te ngelet vetem mbi pronaret e ndertesave apo pasurive te tjera te luajteshme ose te paluajteshme qe demtohen. Natyrisht do te ishte shume e rendesishme venia ne perdorim e skemes, per t'u siguruar qe gjitheseicili, perfshi edhe qeverine, paguan premiumin e kerkuar dhe qe parate mandej investohen dhe jane te vlefeshme per pagesat e pretendimeve dhe investimeve perkatese. Ne cdo skeme te kesaj natyre eshte gjithnje shume e rendesishme te behet gjitheshka e mundur per te zvogeluar mundesine e humbjes.

Luiza Hoxhaj

Tirane me 08.01.2010