Europe of Different Challenges – Should European Foreign Policy Be Regional?

Luiza Hoxhaj– Keynote Speech in 

33rd  Economic Forum 

                                3-5 September 2024 under the topic:

                                   "Shaping the Future Together", 

                               Golebiewski Hotel in Karpacz, Poland

 

Good morning, everyone.

My name is Luiza Hoxhaj, and I’m honored to speak today on a timely and important question:

“Europe of Different Challenges – Should European Foreign Policy Be Regional?”

In my view, this is more than a theoretical debate. It’s a practical question that touches the heart of how Europe can remain strong, united, and effective in an increasingly fragmented world.

Today, Europe faces a broad spectrum of challenges:
From security threats and migration flows, to energy dependency, climate change, and digital transformation.
And the reality is — not all challenges are felt equally across the continent.
Some are more acute in the East, others in the South, some affect border regions or small states disproportionately.

So what can be done?

One possible path forward is to embrace regionalization — not as a division, but as a way to make foreign policy more flexible, more responsive, and above all, more inclusive.

Let me explain.

We often talk about “European foreign policy” as if it’s a single voice. But in practice, foreign policy remains largely in the hands of national governments — and consensus is hard to reach among 27 diverse member states.

Regionalizing certain aspects of foreign policy doesn’t mean fragmenting the Union. On the contrary, it may be the key to strengthening it.

A regional approach could allow groups of countries facing common external challenges — for example, in the Mediterranean, the Baltics, or the Western Balkans — to coordinate more closely, act more swiftly, and speak with more relevance.

This leads us to a broader concept — sometimes called a “multi-speed Europe”.
An EU where countries integrate at different speeds in different areas — not by weakening unity, but by advancing together in a flexible, cooperative way.

To better understand this, it helps to look at Europe through the lens of its four macro-regions:

1.    Western Europe – the traditional political and economic core, with countries like France, Germany, and the Benelux.

2.    Northern Europe – known for its innovation, strong institutions, and global outlook.

3.    Southern Europe – facing particular challenges in migration, climate resilience, and economic recovery.

4.    Southeastern Europe, including the Western Balkans – a region still outside the EU core, but closely linked through geography, history, and aspiration.

Each region brings unique strengths and concerns. And each could contribute differently, but meaningfully, to a common European foreign policy — if we allow space for regional voices to shape the continental agenda.

Let me pause here to briefly focus on the Western Balkans, as a real-world test case.

The Western Balkans — Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Montenegro, North Macedonia, and Serbia — lie at the strategic heart of Europe. Yet they remain outside the EU.

Their integration process has been long, complex, and often frustrating — for both sides.

But here's the point: this region offers a powerful opportunity to test regionalized foreign policy in action.

Why?

Because the Western Balkans share common challenges: From post-conflict recovery, to migration routes, to energy interdependence and digital infrastructure.

Bringing the region into EU frameworks — not just eventually through accession, but now through foreign policy dialogue, security cooperation, and economic projects — could strengthen both the region and the Union.

It’s not just about enlargement.

It’s about inclusion.

About using regional engagement as a tool for stability, resilience, and shared strategy.

Now, of course, there are risks.

Regionalization must not create fragmentation or two-tier membership.
It must be guided by EU principles, and connected to the broader vision of unity and solidarity.

But done right, it can be a bridge between diversity and cohesion.

So, to answer the question we started with:

Should European foreign policy be regional?

I believe it must be — to reflect the diversity of challenges, the speed of geopolitical shifts, and the need for smart, scalable cooperation.

But regionalization should not be seen as a threat to EU unity.
On the contrary — it could become the very mechanism that makes unity work in the 21st century.

Thank you.

4 September 2024

Karpacz, Poland

After the Red Carpet: What the Tirana Summit Delivered – and What It Didn’t

 

By Luiza Hoxhaj

When Albania hosted the EU–Western Balkans Summit for the first time, it wasn’t just another diplomatic meeting. For my country, it was a moment of global attention – a rare window into the international spotlight. The red carpet in Tirana marked more than ceremonial formality; it represented a long-awaited gesture of recognition, and for many Albanians, a source of pride. It offered a window for public image  – a window for reshaping how Albania is seen, not only by its neighbors but by Europe as a whole.

But as someone engaged in public policy and regional development, I find it necessary to pause and ask: beyond this moment of symbolic visibility, what did the Summit actually produce? Did it shift the dynamics of EU–Western Balkans relations, or merely restate them with polished language and renewed photo opportunities?

This reflection is not about diminishing what the event represented. Rather, it’s about taking the symbolic value and asking whether it was matched with strategic substance – particularly on one of the most critical issues on the agenda: migration.

The summit unfolded amid pressing geopolitical tensions and a deepening migration crisis – two factors that lent both urgency and complexity to the discussions. Migration, in particular, featured prominently on the agenda. But while the political language echoed partnership and solidarity, concrete outcomes in terms of shared responsibility and systemic reform were limited.

The migration issue once again revealed a familiar fracture line between the EU's core and its periphery. The Western Balkans continue to be viewed more as a buffer zone than as equal partners in managing European migration dynamics. This echoes Mario Nuti's analysis in his dual essays on Schengen and the European migration crisis, where he underscores the inconsistencies and power asymmetries inherent in the EU's approach to shared border and migration policy.

In that sense, the Tirana Summit offered more of a stage than a strategy. Its significance lay in symbolism rather than systemic transformation. Yes, there were reaffirmations of the European perspective for the Western Balkans. Yes, connectivity and energy cooperation were mentioned. And yes, the presence of European leaders in Tirana sent a powerful signal. But the region needs more than signals.

What was missing was an honest reckoning with what the Western Balkans truly represent in the European project: not just a space of unfinished transitions, but a region capable of offering solutions, talent, and resilience. A truly strategic summit would have acknowledged the limits of conditionality-driven integration and opened the door to more equal co-creation of European policy.

In the realm of migration, that would mean shifting from a containment mindset to one of shared integration policies, investment in local capacities, and responsible bilateral engagement. Countries like Albania, which are already navigating complex migratory inflows and outflows, need more than abstract promises. They need clarity, resources, and a voice at the decision-making table.

Furthermore, the Summit should have amplified the Western Balkans' potential role in the green and blue transitions, digital innovation, and regional security. The exclusion of these discussions to secondary tiers of diplomacy is a missed opportunity.

If the EU's goal is to stabilize, integrate, and empower its neighborhood, then it must treat that neighborhood not as a problem to be managed but as a partner to be embraced. Symbolic summits are not enough. Tangible frameworks, co-owned roadmaps, and mutual recognition of political maturity are essential.

Tirana will be remembered for its red carpet moment. But history will ask what followed after the carpet was rolled back.

Pas Tapetit të Kuq: Çfarë ofroi Samiti i Tiranës – dhe cfarë nuk ofroi ai

Nga Luiza Hoxhaj

Kur Shqipëria priti Samitin BE-Ballkan Perëndimor për herë të parë, nuk ishte thjesht një takim tjetër diplomatik. Për vendin tim, ishte një moment vëmendjeje globale – një dritare e rrallë në qendër të vëmendjes ndërkombëtare. Tapeti i kuq në Tiranë shënoi më shumë sesa formalitet ceremonial; ai përfaqësoi një gjest njohjeje të shumëpritur dhe, për shumë shqiptarë, një burim krenarie. Ai ofroi një dritare për imazhin publik – një dritare për riformësimin e mënyrës se si shihet Shqipëria, jo vetëm nga fqinjët e saj, por nga Evropa në tërësi.

Por si dikush i angazhuar në politikat publike dhe zhvillimin rajonal, e gjej të nevojshme të ndalem dhe të pyes: përtej këtij momenti të dukshmërisë simbolike, çfarë prodhoi në të vërtetë Samiti? A i ndryshoi dinamikat e marrëdhënieve BE-Ballkan Perëndimor, apo thjesht i ripërsëriti ato me një gjuhë të lëmuar dhe mundësi të ripërtërira për dukshmëri?

Ky reflektim nuk ka të bëjë me zvogëlimin e asaj që përfaqësonte ngjarja. Përkundrazi, ka të bëjë me marrjen e vlerës simbolike dhe pyetjen nëse ajo përputhej me substancën strategjike – veçanërisht në një nga çështjet më kritike në axhendë: migracionin.

Samiti u zhvillua mes tensioneve të ngutshme gjeopolitike dhe një krize në thellim të migracionit - dy faktorë që i dhanë diskutimeve si urgjencë ashtu edhe kompleksitet. Migrimi, në veçanti, ishte në qendër të vëmendjes në axhendë. Por, ndërsa gjuha politike pasqyronte partneritetin dhe solidaritetin, rezultatet konkrete në aspektin e përgjegjësisë së përbashkët dhe reformës sistemike ishin të kufizuara.

Çështja e migracionit zbuloi edhe një herë një vijë të njohur ndarëse midis bërthamës së BE-së dhe periferisë së saj. Ballkani Perëndimor vazhdon të shihet më shumë si një zonë tampon sesa si partnerë të barabartë në menaxhimin e dinamikës evropiane të migracionit. Kjo i bën jehonë analizës së Mario Nuti-t në esetë e tij të dyfishta mbi Shengenin dhe krizën evropiane të migracionit, ku ai nënvizon mospërputhjet dhe asimetritë e pushtetit të natyrshme në qasjen e BE-së ndaj politikës së përbashkët të kufijve dhe migracionit.

Në këtë kuptim, Samiti i Tiranës ofroi më shumë një skenë sesa një strategji. Rëndësia e tij qëndronte në simbolikë sesa në transformim sistemik. Po, pati riafirmime të perspektivës evropiane për Ballkanin Perëndimor. Po, u përmendën lidhshmëria dhe bashkëpunimi energjetik. Dhe po, prania e udhëheqësve evropianë në Tiranë dërgoi një sinjal të fuqishëm. Por rajoni ka nevojë për më shumë sesa sinjale.

Ajo që mungonte ishte një përballje e ndershme me atë që përfaqëson vërtet Ballkani Perëndimor në projektin evropian: jo vetëm një hapësirë ​​tranzicionesh të papërfunduara, por një rajon i aftë të ofrojë zgjidhje, talent dhe qëndrueshmëri. Një samit vërtet strategjik do të kishte pranuar kufijtë e integrimit të nxitur nga kushtëzimi dhe do të kishte hapur derën për bashkëkrijim më të barabartë të politikës evropiane.

Në sferën e migracionit, kjo do të thoshte kalim nga një mentalitet i përmbajtjes në një të politikave të përbashkëta të integrimit, investim në kapacitetet lokale dhe angazhim të përgjegjshëm dypalësh. Vende si Shqipëria, të cilat tashmë po lundrojnë në flukse dhe dalje komplekse migratore, kanë nevojë për më shumë sesa premtime abstrakte. Ato kanë nevojë për qartësi, burime dhe një zë në tryezën e vendimmarrjes.

Për më tepër, Samiti duhet të kishte amplifikuar rolin potencial të Ballkanit Perëndimor në tranzicionet e gjelbra dhe blu, inovacionin dixhital dhe sigurinë rajonale. Përjashtimi i këtyre diskutimeve në nivelet dytësore të diplomacisë është një mundësi e humbur.

Nëse qëllimi i BE-së është të stabilizojë, integrojë dhe fuqizojë territorin e saj, atëherë ajo duhet ta trajtojë  Ballkanin Perëndimor jo si një problem që duhet menaxhuar, por si një partner që duhet përqafuar. Samitet simbolike nuk janë të mjaftueshme. Kornizat konkrete, hartat rrugore të përbashkëta dhe njohja reciproke e pjekurisë politike janë thelbësore.

Tirana do të mbahet mend për momentin e saj të tapetit të kuq. Por historia do të pyesë se çfarë pasoi pasi tapeti u hoq.

 

Local Development in the Era of Europeanization and Cohesion: Challenges and Opportunities for Albania and the Region

By Luiza Hoxhaj

1. Introduction

Sustainable local development has become a strategic dimension in the debate about the future of Europe and the Western Balkans. Faced with global challenges such as climate change, migration, demographic transition, and the need for a just digital transformation, it is imperative to reconceptualize development at the local level. In this context, the European Union’s cohesion policy, along with its instruments for non-member countries, presents a significant opportunity to empower local governance and build a more inclusive and equitable development model.

2. The Role of the EU’s Cohesion Policy

Cohesion policy is the EU’s main mechanism for reducing territorial disparities and promoting economic and social development across all regions. It relies on three main funds: the European Regional Development Fund (ERDF), the European Social Fund Plus (ESF+), and the Cohesion Fund. These funds aim to support innovation, green transition, social inclusion, and capacity building at the local level. For Western Balkan countries that are not yet EU members, the cohesion policy is implemented through the Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA III).

3. Multi-Level Governance and Local Development

Multi-level governance is an approach that involves cooperation among institutional actors at different levels (central, regional, local, European). This approach is particularly important in designing sustainable local development strategies, as it gives communities and local authorities an active role in the decision-making process. In Albania, although a legal framework for decentralization exists, municipalities’ technical and financial capacities remain limited, hindering effective implementation of development policies.

4. Key EU Instruments for the Western Balkans

IPA III (2021–2027)

IPA III is the EU’s main financial instrument for Western Balkan countries, including Albania. It focuses on reforms in the rule of law, public administration, economic development and competitiveness, territorial development, and green and digital transition. Local development is an integral part of this instrument through the integrated territorial development (ITD) approach.

Green Agenda for the Western Balkans

This policy document aligns the region with the European Green Deal, setting objectives for decarbonization, clean energy, nature protection, waste management, and sustainable rural development. Its implementation requires deep involvement of local governments and actors in designing and executing concrete projects.

NDICI – Global Europe

The EU’s new instrument for international cooperation and sustainable development (NDICI – Global Europe) includes a component for neighborhood and enlargement countries. It supports partnerships for sustainable development and just transition, including local development and the creation of green and blue economies.

5. National and Regional Strategies

Albania has adopted several national strategies aiming to align with European priorities, including the National Strategy for Development and Integration, the National Energy and Climate Plan, and the Strategy for Agriculture and Rural Development. However, the connection between these strategies and the local level often remains weak. The lack of integrated development plans at the municipal level and limited long-term planning capacities hinder effective implementation.

6. The Case of Albania: Challenges and Opportunities

Albania faces major challenges in terms of real decentralization and local capacity building. Municipalities often lack sufficient financial and human resources to design and implement development projects. Nevertheless, there are significant opportunities for growth in sectors such as sustainable agriculture, agrotourism, clean energy, and waste management. The EU’s increasing interest in the region and Albania’s involvement in green and digital European initiatives create a favorable environment for sustainable local development.

7. Comparative Experiences from the Western Balkans

Slovenia

Slovenia is a positive example of a successful transition from an aspirant country to an EU member that effectively uses cohesion funds. It has successfully developed the LEADER approach for rural development and promotes deep local community involvement in decision-making.

Montenegro

Montenegro has taken steps to build integrated coastal zone management structures, including biodiversity protection and the development of sustainable tourism.

North Macedonia

North Macedonia has established regional structures for planning and managing projects that approximate the EU’s model of functional regions, enabling more efficient use of IPA funds.

8. Conclusion and Recommendations

Sustainable local development requires more than financial investment—it demands a paradigm shift in the way development is conceptualized. Albania must strengthen fiscal decentralization, invest in building municipal capacities, and improve interinstitutional cooperation. Cohesion policy and instruments like IPA III, the Green Agenda, and NDICI offer a strong framework for this transformation, but their success depends on our ability to build good governance, broad participation, and a clear territorial vision.

---

References

1. European Commission (2021). Cohesion Policy 2021–2027.

2. DG REGIO. Multi-level Governance and Partnership.

3. European Commission. Instrument for Pre-accession Assistance (IPA III) Programming Framework.

4. European Green Deal and the Green Agenda for the Western Balkans (2020).

5. European Commission (2021). NDICI – Global Europe: Regulation (EU) 2021/947.

6. GIZ. Open Regional Fund – Modernisation of Municipal Services.

7. Ministry for Europe and Foreign Affairs, Albania. National Strategy for Development and Integration.

8. Regional Cooperation Council (2022). Balkan Barometer: Public Opinion Survey.

---

Zhvillimi lokal në epokën e europianizimit dhe kohezionit: sfida dhe mundësi për Shqipërinë dhe rajoni

Nga Luiza Hoxhaj

1. Hyrje

Zhvillimi lokal i qëndrueshëm është kthyer në një dimension strategjik në debatin mbi të ardhmen e Evropës dhe rajonit të Ballkanit Perëndimor. Me përballjen e sfidave globale si ndryshimet klimatike, migracioni, tranzicioni demografik dhe nevoja për transformim të drejtë digjital, është e domosdoshme të rikonceptohet zhvillimi në bazë vendore. Në këtë kontekst, politika e kohezionit e Bashkimit Evropian, si dhe instrumentet e saj për vendet jo anëtare, paraqesin një mundësi të rëndësishme për të fuqizuar qeverisjen vendore dhe për të ndërtuar një model zhvillimi më gjithëpërfshirës e të drejtë.

2. Roli i Politikës së Kohezionit të BE-së

Politika e kohezionit është mekanizmi kryesor i BE-së për të ulur pabarazitë territoriale dhe për të nxitur zhvillimin ekonomik dhe social në të gjitha rajonet. Ajo mbështetet në tre fondet kryesore: Fondi Evropian për Zhvillim Rajonal (ERDF), Fondi Social Evropian Plus (ESF+) dhe Fondi i Kohezionit. Këto fonde synojnë të mbështesin inovacionin, tranzicionin e gjelbër, përfshirjen sociale dhe zhvillimin e kapaciteteve në nivel lokal. Për vendet e Ballkanit Perëndimor, që ende nuk janë pjesë e BE-së, zbatimi i politikës së kohezionit ndodh nëpërmjet Instrumentit për Asistencë para Anëtarësimit (IPA III).

3. Qeverisja me Nivele të Shumta dhe Zhvillimi Lokal

Qeverisja me nivele të shumta është një qasje që përfshin bashkëpunimin ndërmjet aktorëve të ndryshëm institucionalë në nivele të ndryshme (qendrore, rajonale, vendore, evropiane). Kjo qasje ka rëndësi të veçantë në ndërtimin e strategjive për zhvillim të qëndrueshëm lokal, pasi i jep rol aktiv komuniteteve dhe autoriteteve vendore në procesin e vendimmarrjes. Në Shqipëri, megjithëse kuadri ligjor për decentralizimin ekziston, kapacitetet teknike dhe financiare të bashkive mbeten të kufizuara, gjë që pengon implementimin efektiv të politikave zhvillimore.

4. Instrumentet Kyçe të BE-së për Ballkanin Perëndimor

IPA III (2021–2027)

IPA III është instrumenti kryesor financiar i BE-së për vendet e Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë Shqipërinë. Ai përqendrohet në reforma në sundimin e ligjit, administratën publike, zhvillimin ekonomik dhe konkurrueshmërinë, zhvillimin territorial dhe tranzicionin e gjelbër dhe digjital. Zhvillimi lokal është pjesë integrale e këtij instrumenti përmes qasjes së zhvillimit territorial të integruar (ITD).

Green Agenda for the Western Balkans

Ky dokument politik përafron vendet e rajonit me Marrëveshjen e Gjelbër Evropiane, duke vendosur objektiva për dekarbonizim, energji të pastër, mbrojtje të natyrës, menaxhim të mbetjeve dhe zhvillim të qëndrueshëm rural. Zbatimi i kësaj agjende kërkon një përfshirje të thelluar të pushtetit vendor dhe aktorëve lokalë në hartimin dhe zbatimin e projekteve konkrete.

NDICI – Global Europe

Instrumenti i ri për Bashkëpunim Ndërkombëtar dhe Zhvillim të Qëndrueshëm i BE-së (NDICI – Global Europe) përfshin një komponent për fqinjësinë dhe vendet në proces integrimi. Ai mbështet partneritete për zhvillim të qëndrueshëm dhe tranzicion të drejtë, përfshirë zhvillimin lokal dhe krijimin e ekonomive të gjelbra dhe blu.

5. Strategjitë Kombëtare dhe Rajonale

Shqipëria ka miratuar një sërë strategjish kombëtare që synojnë përafrimin me prioritetet evropiane, përfshirë Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim, Planin Kombëtar për Energjinë dhe Klimën, dhe Strategjinë për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural. Megjithatë, lidhja mes këtyre strategjive dhe nivelit lokal shpesh mbetet e dobët. Mungesa e planeve zhvillimore të integruara në nivel bashkie dhe kapacitetet e ulëta për planifikim afatgjatë pengojnë implementimin efektiv.

6. Rasti i Shqipërisë: Sfida dhe Mundësi

Shqipëria përballet me sfida të rëndësishme në drejtim të decentralizimit real dhe ndërtimit të kapaciteteve vendore. Bashkitë shpesh nuk kanë burime të mjaftueshme financiare dhe njerëzore për të hartuar dhe zbatuar projekte zhvillimore. Megjithatë, ekzistojnë mundësi të mëdha për rritje në sektorë si bujqësia e qëndrueshme, agroturizmi, energjia e pastër dhe menaxhimi i mbetjeve. Rritja e interesit të BE-së për rajonin dhe përfshirja e Shqipërisë në iniciativat evropiane të gjelbra dhe digjitale krijojnë një terren të favorshëm për zhvillimin lokal të qëndrueshëm.

7. Përvoja Krahasuese nga Ballkani Perëndimor

Sllovenia

Sllovenia është një shembull pozitiv i tranzicionit nga një vend aspirant në një anëtar të BE-së që përdor në mënyrë efektive fondet e kohezionit. Ajo ka zhvilluar me sukses qasjen LEADER për zhvillimin rural dhe ka një përfshirje të thellë të komuniteteve lokale në vendimmarrje.

Mali i Zi

Ka ndërmarrë hapa për ndërtimin e strukturave të menaxhimit të integruar të zonave bregdetare, duke përfshirë komponentë të ruajtjes së biodiversitetit dhe zhvillimit të turizmit të qëndrueshëm.

Maqedonia e Veriut

Ka krijuar struktura rajonale për planifikim dhe menaxhim projektesh që i përafrohen modelit të rajoneve funksionale të BE-së, duke mundësuar më shumë efikasitet në përdorimin e fondeve të IPA-së.

8. Përfundim dhe Rekomandime

Zhvillimi i qëndrueshëm lokal kërkon më shumë se investime financiare – ai kërkon një ndryshim paradigme në mënyrën si mendohet zhvillimi. Shqipëria duhet të forcojë decentralizimin fiskal, të investojë në ngritjen e kapaciteteve të bashkive dhe të përmirësojë bashkëpunimin ndërinstitucional. Politika e kohezionit dhe instrumentet si IPA III, Green Agenda dhe NDICI ofrojnë një kuadër të fuqishëm për këtë transformim, por suksesi i tyre varet nga aftësia jonë për të ndërtuar qeverisje të mirë, me pjesëmarrje të gjerë dhe vizion të qartë territorial.

---

Referenca

1. European Commission (2021). Cohesion Policy 2021-2027.

2. DG REGIO. "Multi-level Governance and Partnership."

3. European Commission. Instrument for Pre-accession Assistance (IPA III) Programming Framework.

4. European Green Deal and the Green Agenda for the Western Balkans (2020).

5. European Commission (2021). NDICI – Global Europe: Regulation (EU) 2021/947.

6. Open Regional Fund – Modernisation of Municipal Services, GIZ.

7. Ministry for Europe and Foreign Affairs, Albania. National Strategy for Development and Integration.

8. Regional Cooperation Council (2022). Balkan Barometer: Public Opinion Survey.

Economic Thought as a Tool of Freedom: A History to Understand Today

In an era where international markets are shaken by crises, inequalities rise, and economic policies divide between orthodoxy and experimentation, we increasingly turn back in time to understand what our predecessors—masters of economic thought—have said and built.

The history of economic thought is not a collection of outdated theories. It is a rich intellectual journey where we read not just old book lines but deep questions that remain open today: What is wealth? How is it created? Why do crises happen? Is the market self-regulating or inherently unstable? Can social justice coexist with economic efficiency?

From Adam Smith’s reflections on wealth and the “invisible hand” to Karl Marx’s radical critiques of capitalism, from Léon Walras’ pure theoretical equilibria to Keynes’ fiscal interventions in times of crisis, economics has evolved as a field of debate, not fixed doctrines (Smith, 1776; Marx, 1867; Walras, 1874; Keynes, 1936).

Precisely for this reason, today more than ever, young people need to understand this history. Not to turn back, but to better build the future. In a world where the mainstream is often perceived as the only way, knowing the history of economic thought opens doors to see alternatives, be critical, and think differently.

For example, it is important to understand how Joseph Schumpeter linked economic development to innovation and creative destruction (Schumpeter, 1942), or how Piero Sraffa reassessed classical economists’ ideas to challenge marginalist economics (Sraffa, 1960). Another influential figure was Augusto Graziani, who introduced an original approach to monetary circulation and the real functioning of the modern economy (Graziani, 1989).

In Albania, although economics is studied at universities, the debate around the history of economic thought remains limited and often fails to stimulate critical reflections among younger generations. This is a challenge, as a deeper understanding of the trajectory of economic ideas would help shape more sustainable policies and raise civic awareness of the economic challenges the country faces.

Through this journey in economic thought, we learn that there is no single economic truth, but a network of ideas that challenge each other, reflect different historical contexts, and encourage us to face our challenges with open eyes and free minds.

As the well-known saying goes: to see farther, we must stand on the shoulders of giants (Newton, classic citation).

---

References

• Graziani, A. (1989). The Monetary Theory of Production. Cambridge University Press.

• Keynes, J. M. (1936). The General Theory of Employment, Interest and Money. Macmillan.

• Marx, K. (1867). Capital: Critique of Political Economy. Verlag von Otto Meissner.

• Schumpeter, J. A. (1942). Capitalism, Socialism and Democracy. Harper & Brothers.

• Smith, A. (1776). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Methuen & Co., Ltd.

• Sraffa, P. (1960). Production of Commodities by Means of Commodities. Cambridge University Press.

• Walras, L. (1874). Éléments d’économie politique pure. Lausanne: Corbaz.

Mendimi Ekonomik si Mjet Lirie: Një Histori për të Kuptuar të Sotmen

Paragraf hyrës  

Në një epokë ku tregjet lëkunden nga krizat, pabarazitë rriten dhe politikat ekonomike ndahen mes ortodoksisë dhe eksperimentimit, kthehemi gjithnjë e më shpesh pas në kohë për të kuptuar çfarë kanë thënë dhe ndërtuar paraardhësit tanë – mjeshtrat e mendimit ekonomik. Historia e mendimit ekonomik nuk është një muze idesh të vjetra, por një udhëtim intelektual i thellë që na ndihmon të kuptojmë botën e sotme, ta mendojmë ndryshe dhe – ndoshta – ta ndryshojmë.

Në Shqipëri, si në shumë vende të tjera, diskutimi për bazat teorike të ekonomisë shpesh mbetet në hije përballë urgjencave praktike. Por pa një themel të fortë konceptual, edhe politikat më ambicioze rrezikojnë të mbeten të sipërfaqshme. Rigjallërimi i këtij debati në auditorë, shkolla dhe hapësira publike është thelbësor – jo vetëm për studentët e ekonomisë, por për çdo qytetar që kërkon të kuptojë realitetin dhe të marrë pjesë me vetëdije në formësimin e tij. Është koha të rikthejmë mendimin si një akt lirie.

Ekonomia si debat, jo si dogmë

Historia e mendimit ekonomik është një rrëfim përpjekjesh për t’iu përgjigjur pyetjeve themelore: Çfarë është pasuria? Si krijohet? Pse ndodhin krizat? A është tregu vetërregullues apo i pasigurt nga vetë natyra e tij? A mund të jetë drejtësia sociale në harmoni me efikasitetin ekonomik?

Që nga reflektimet e Adam Smith-it mbi “dorën e padukshme” e deri te kritikat radikale të Karl Marx-it për kapitalizmin, nga ekuilibrat teorikë të Leon Walras te ndërhyrjet e John Maynard Keynes-it gjatë krizave, ekonomia ka qenë dhe mbetet një fushë debatesh, jo një shkencë me receta të gatshme. Dhe pikërisht për këtë, historia e mendimit ekonomik është thelbësore për të kuptuar dinamikën e sotme.

Mendimi si udhëtim drejt alternativave

Të rinjtë nuk kanë nevojë për dogma, por për instrumente mendimi. Në një botë ku “mainstream-i” shpesh perceptohet si e vetmja rrugë, njohja e historisë së mendimit ekonomik hap dyert për të parë alternativa, për të qenë kritikë dhe për të menduar në mënyrë të pavarur.

Për shembull, është e rëndësishme të kuptojmë se si Joseph Schumpeter e lidhi zhvillimin ekonomik me inovacionin dhe “shkatërrimin krijues”, apo si Piero Sraffa rivlerësoi ekonomistët klasikë për të sfiduar ekonominë marginaliste. Augusto Graziani, përmes një qasjeje origjinale mbi qarkullimin monetar, kontribuoi në kuptimin e ekonomisë moderne përtej skemave standarde.

Po ashtu, figura si Joan Robinson, që thelloi kritikën ndaj teorisë neoklasike dhe ndihmoi në zhvillimin e ekonomisë post-Keynesiane, ose Friedrich Hayek, që mbrojti fuqimisht tregun e lirë dhe paralajmëroi ndaj rreziqeve të ndërhyrjes shtetërore, dëshmojnë për spektrin e gjerë të ideve që kanë ndikuar debatin ekonomik. Autorë si Thorstein Veblen, Herman Daly apo Daniel Kahneman kanë sjellë qasje të reja – nga institucionale, ekologjike e deri te ekonomia e sjelljes – që e lidhin ekonominë me realitetin social, mjedisor dhe psikologjik. Këto nuk janë thjesht emra librash, por perspektiva që pasurojnë të kuptuarit tonë për botën.

Përtej formulave: ekonomia si pasqyrë e shoqërisë

Ekonomia nuk është vetëm një sistem logjik numrash dhe modelesh – ajo pasqyron mënyrën se si e konceptojmë drejtësinë, përparimin, barazinë dhe përgjegjësinë. Historia e mendimit ekonomik na kujton se nuk ka një të vërtetë unike ekonomike, por një rrjet idesh që sfidojnë njëra-tjetrën dhe na nxisin të jemi intelektualisht të lirë.

Për këtë arsye, mendimi ekonomik nuk duhet të mbetet i rezervuar për ekspertët apo kabinetet e politikës – ai duhet të jetë pjesë e formimit kulturor të brezave të rinj, e diskursit publik, dhe e debateve në shkolla, universitete, media dhe shoqëri civile.

Një ftesë për të menduar ndryshe

Të kuptosh historinë e ideve ekonomike është si të ngjitesh mbi supet e gjigantëve – jo për të kopjuar vizionin e tyre, por për të parë më larg. Në Shqipëri, rigjallërimi i këtij diskutimi është i domosdoshëm. Është koha të ndërtojmë një kulturë debati mbi ekonominë, ku mendimi të jetë akt i lirë, dhe jo përsëritje mekanike. Vetëm kështu mund të ndërtojmë politika të mençura, ekonomi më të drejtë dhe shoqëri më të vetëdijshme. 

Bibliografi

• Blaug, M. (1997). Economic Theory in Retrospect. Cambridge University Press.
  Një histori klasike dhe shumë e njohur e teorive ekonomike, me vlerësime kritike të zhvillimeve kryesore.

• Heilbroner, R. L. (1999). The Worldly Philosophers: The Lives, Times, and Ideas of the Great Economic Thinkers. Simon & Schuster.
  Një prezantim i gjallë i jetës dhe mendimeve të ekonomistëve më të rëndësishëm, nga Smith te Keynes dhe më tej.

• Schumpeter, J. A. (1942). Capitalism, Socialism and Democracy. Harper & Brothers.
  Ku prezantohet koncepti i shkatërrimit krijues dhe roli i inovacionit në zhvillimin ekonomik.

• Marx, K. (1867). Capital: Critique of Political Economy.
  Analiza kritike e kapitalizmit dhe pasojat sociale e ekonomike të tij.

• Keynes, J. M. (1936). The General Theory of Employment, Interest, and Money.
  Themeli i ekonomisë moderne makroekonomike dhe idetë mbi rolin e shtetit në ekonomi.

• Sraffa, P. (1960). Production of Commodities by Means of Commodities. Cambridge University Press.
  Punë kyçe në rivlerësimin e teorisë klasike dhe sfidën ndaj ekonomisë marginaliste.

• Graziani, A. (2003). The Monetary Theory of Production. Cambridge University Press.
  Një qasje origjinale mbi funksionimin monetar dhe ekonomik në një kontekst modern.