From Milan to Tirana: Should We Reassess the Urban Model of the Future?

The heated debates now unfolding in Milan — a city long showcased as a success story of contemporary urbanism — send a clear signal: no development model is error-proof when image, not people, becomes the organizing principle. For Albania, the timing could not be more relevant. Our cities are changing at record speed, and many are borrowing similar design logics, technical solutions, and urban marketing narratives.

In Albania, every urban intervention is wrapped in appealing terms such as “requalification” or “urban renaissance.” Yet, too often, these are euphemisms masking the realities of over-construction and the loss of public spaces. Poetic language must not distract us from critically assessing the real outcomes.

Milan: From Praise to Scrutiny

Milan’s global reputation grew with high-visibility projects such as Bosco Verticale, celebrated as a fusion of architecture and living green infrastructure. Yet recent investigations — including those involving Mayor Giuseppe Sala — have cast new light on questions of transparency, governance, and potential conflicts of interest in planning and development processes.

Beyond governance, results on the ground are mixed. Controversial redesigns like Piazza Castello and Piazza San Babila are now cited by critics as examples of “dead spaces”: expanses of paving exposed to summer heat, lacking shade, trees, water, and social life — and prone to winter water accumulation. The core critique: urban design renderings promise livability, but built reality often fails to deliver functional, climate-responsive, community-supportive space.

Tirana & the TR030 Master Plan: Time for a Second Look?

Tirana has, for several years, been guided by the TR030 General Local Plan (Përgjithshëm Vendor), developed by the team led by architect Stefano Boeri — the same name behind Bosco Verticale. The plan introduced an ambitious vision: an Orbital Forest, new public squares, and vegetated vertical architecture redefining the skyline.

On paper, the concept is bold and inspiring. But after watching Milan’s experience unfold, a legitimate question emerges:

Is this model right for our reality?

Does it truly secure functional greenery, resilient microclimates, and inclusive public space — or are we at risk of building projects that look compelling in visualizations yet underperform in practice?

A further concern: high-rise concentration and rapid densification in Tirana’s core could erode visual landscape character, undermine cultural continuity, and squeeze out historic patterns unless a clear balance is maintained between new development and inherited urban fabric. In the wake of Milan’s reassessment, perhaps it is time to subject TR030 to an independent review — transparent, evidence-based, and participatory — to ensure alignment with the public interest and sustainability standards.

What Can We Learn from Milan?

• A rendering (computer views showing what the project is expected to look like) is not reality. Evaluate projects on function, microclimate, and long-term maintenance — not only on digital imagery.
• Plan public space for a Mediterranean climate. Shade, evapotranspiration, water features, permeable surfaces, and biodiversity are not optional extras.
• Transparency & public consultation matter. Urban planning cannot be an exclusive conversation among architects, investors, and political insiders.

Positive Models to Draw From

Ljubljana, Slovenia – Named European Green Capital 2016, the city combined strong waste-reduction policies with pedestrianization of the historic core, extensive greening, and a people-first mobility network.

Barcelona, Spain – The Superblocks (Superilles) strategy reclaims street space from cars, creating low-traffic social corridors where residents gather, play, and cool the urban heat island.

Paris, France – The “15-Minute City” framework aims to ensure that daily needs — parks, schools, markets, healthcare, culture — lie within a short walk or cycle, reducing congestion, emissions, and stress.

Freiburg, Germany – The Vauban eco-district prioritizes walking, cycling, district-scale clean energy, and community-driven design, becoming a reference point for integrated sustainable neighborhoods.

A Manifesto for the Albanian Cities of Tomorrow

To avoid repeating Milan’s mistakes, Albania needs its own urban vision — locally rooted, climate-smart, and socially just. A practical manifesto for action could rest on five pillars:

1.    Real, Functional Greenery – Not tree icons in renderings, but living, irrigated, climate-adaptive green systems in every public space.

2.    Climate-Responsive Design – Streets and squares designed for shade, cooling, water retention, and biodiversity across seasons.

3.    Civic Participation & Transparency – Open data, open hearings, co-design workshops. Urban form must emerge from dialogue between experts and communities.

4.    Post-Build Monitoring & Audits – Every major project should be evaluated after completion: Did it meet promised standards? Is it used? Does it perform ecologically?

5.    Protecting Urban Identity – Each Albanian city — Tirana, Durrës, Vlora, Shkodra, Korça, Gjirokastra, and beyond — carries a distinct history, scale, and cultural DNA. Modernization must amplify, not erase, that identity.

Call to Action

Milan reminds us that even the most celebrated projects can fail when people and nature are treated as afterthoughts. Albania still has time to build a distinct, human-centered, climate-aware urban model with a strong sense of place. Before we greenlight the next tower, concrete plaza, or iconic “statement” development, we should ask:

Are we building cities for people, memory, and ecological resilience — or only for the image of a faceless global metropolis?

The answer we give — in policy, budget, and built form — will shape how we live for generations.

 

Nga Milano tek Tirana: A duhet të rivlerësojmë modelin urban të së ardhmes?

 

Debatet që kanë shpërthyer në Milano — një qytet që për vite u konsiderua laborator i suksesit urbanistik — na japin një sinjal të qartë: asnjë model zhvillimi nuk është imun ndaj gabimeve kur në qendër vendoset imazhi dhe jo njeriu. Për Shqipërinë, mes një transformimi të shpejtë të qyteteve tona, ky reflektim është i domosdoshëm.

Në Shqipëri, çdo ndërhyrje urbane shoqërohet me fjalë të bukura si “rikualifikim” apo “rijetezim” etj. Por shpesh këto janë eufemizma që fshehin betonizimin dhe humbjen e hapësirave publike. Gjuha e bukur nuk duhet të na bëjë të harrojmë vlerësimin kritik të rezultateve reale.

Milano: nga lavdërimi tek kritikat

Milano fitoi famë ndërkombëtare me projekte ikone si Bosco Verticale, që u paraqit si ndërthurje e arkitekturës bashkëkohore me gjelbërimin. Por hetimet e fundit — ku përfshihet edhe kryebashkiaku Giuseppe Sala — kanë nxjerrë në pah pyetje mbi transparencën, qeverisjen dhe konfliktet e interesit në proceset e planifikimit.

Përtej qeverisjes, rezultatet në terren janë të përziera. Rindërtime të diskutueshme si Piazza Castello dhe Piazza San Babila sot përmenden si shembuj të "hapësirave të vdekura": sheshe të shtruara me beton, pa hije, pa pemë, pa jetë sociale — që verës digjen nga dielli dhe dimrit mblidhen me ujë. Kritika thelbësore: renderët urbanë premtojnë cilësi jete, por realizimi shpesh dështon në funksionalitet dhe përshtatje klimatike.

Tirana dhe Plani TR030: një model për t’u rishikuar?

Prej disa vitesh, Tirana udhëhiqet nga Plani i Përgjithshëm Vendor TR030, i hartuar nga studio e arkitektit Stefano Boeri — autori i Bosco Verticale. Plani solli një vizion ambicioz: pylli orbital, sheshe të reja publike, ndërtesa vertikale me bimësi.

Në letër, vizioni është frymëzues. Por pas përvojës së Milanos lind pyetja e natyrshme:

A i përshtatet ky model realitetit tonë?

Siguron ai gjelbërim funksional, mikroklimë të shëndetshme dhe hapësira të jetueshme — apo rrezikojmë projekte që duken bukur në vizualizime, por dështojnë në praktikë?

Një shqetësim shtesë: kullat e larta dhe densifikimi i qendrës mund të çojnë në humbje të peizazhit dhe identitetit urban, nëse nuk ruhet balanca me trashëgiminë ekzistuese. Duke mësuar nga Milano, ndoshta ka ardhur koha që TR030 të rishikohet në mënyrë të pavarur, transparente dhe me pjesëmarrje qytetare.

Çfarë mund të mësojmë nga Milano

• Renderi (pamje kompjuterike që tregojnë si pritet të duket projekti)…” nuk është realitet. Projekti duhet vlerësuar për funksionalitet e performancë klimatike, jo vetëm për pamjen digjitale.
• Hapësirat publike për klimën mesdhetare. Hije, ujë, biodiversitet, sipërfaqe të depërtueshme — elementë bazë.
• Transparenca dhe konsultimi publik. Planifikimi urban nuk mund të mbetet monopol i zyrave të arkitektëve dhe investitorëve.

Shembuj pozitivë për frymëzim

Ljubljana (Slloveni) – U shpall Qyteti më i gjelbër i Evropës 2016 falë politikës "zero waste", këmbësorizimit të qendrës historike dhe shtimit të sipërfaqeve me bimësi.

Barcelona (Spanjë) – Projekti Superblocks krijon zona me trafik të kufizuar ku hapësirat publike kthehen te banorët.

Paris (Francë) – Koncepti "Qyteti i 15 minutave" synon që shërbimet kryesore të jenë të aksesueshme pa makinë, duke ulur ndotjen dhe stresin urban.

Freiburg (Gjermani) – Lagjja ekologjike Vauban vendos këmbësorët dhe biçikletat në qendër, me energji të pastër dhe një qasje komunitare të gjelbër.

Manifesti për qytetet shqiptare të së ardhmes

Për të shmangur gabimet e Milanos, duhet të ndërtojmë një vizion tonin. Ky manifest mund të mbështetet në 5 shtylla kryesore:

1.    Gjelbërim real dhe funksional – Jo pemë vetëm në vizualizime, por gjelbërim i gjallë në çdo hapësirë publike.

2.    Planifikim klimatik – Sheshe e rrugë të menduara për hijëzim, freskim e biodiversitet.

3.    Pjesëmarrje qytetare & transparencë – Vendimmarrje e hapur mes ekspertëve dhe komuniteteve.

4.    Monitorim pas ndërtimit – Projektet e mëdha duhen audituar: A u realizuan sipas standardeve? Si përdoren? Si performojnë?

5.    Ruajtja e identitetit të qytetit – Çdo qytet shqiptar ka historinë dhe ADN-në e vet. Tirana, Durrësi, Vlora, Shkodra… nuk duhet të humbasin atmosferën dhe elementët unikë për hir të një modeli global uniform.

Thirrje për veprim

Qyteti u përket banorëve të tij. Përpara çdo vendimmarrjeje të madhe urbanistike, pyetja duhet të jetë: a po e ruajmë qytetin si hapësirë të përbashkët, apo po ia dorëzojmë atyre që e shohin thjesht si një aset tregtar? Qytetet tona duhet të mbeten pronë e vendimmarrjes kolektive, ku banorët kanë zë real përmes konsultimeve publike dhe planeve që reflektojnë nevojat e tyre. Vetëm kështu shmangim që qyteti të “përpiret” nga interesat e momentit.

Milano na kujton se edhe projektet më të lavdëruara dështojnë kur harrojnë njeriun dhe natyrën. Shqipëria ende ka kohë të ndërtojë një model urban unik, të qëndrueshëm dhe me identitet të fortë. Përpara se të ndërtojmë kulla të reja, sheshe betoni dhe projekte spektakolare, duhet të pyesim veten:

A po ndërtojmë qytete për njerëzit, historinë dhe natyrën — apo vetëm për imazhin e një metropoli pa fytyrë?

After the Tourist: Time to Restore the Dignity of Our Communities

 Development policies must not be built on the logic of the tourist season, but on the daily life of citizens. Sustainable tourism begins when the community is placed at the center.

By: Luiza Hoxhaj

Date: July 12, 2025

On a July morning, while tourists take photos in Theth or wait in line in Ksamil to find a spot on the beach, the local resident worries about water shortages, pollution, unaffordable prices, and a voice that is no longer heard. We are trading peace for influx, and with it, we are giving more space to the one who stays temporarily than to the one who remains and contributes every day.

In institutional statements, reports, and even in everyday language, it has become common to say: “these measures benefit both tourists and citizens,” or “the project serves both visitors and the local community” – but why is the tourist always mentioned first?

This is not just a matter of linguistic order. It is a symptom of a deeper trend: decision-making and development planning are increasingly oriented toward the needs of visitors, pushing the local citizen to the margins. This symbolic order of words mirrors a real order of priorities: policies that favor the season, fast business, and tourist marketing, while neglecting the quality of life for residents, basic services, and the preservation of the community as a living social and cultural organism.

We are forgetting a fundamental principle: tourism must serve the host communities, not the other way around. It should be a tool, a source of income, an opportunity for development – not an end in itself that justifies every compromise at the expense of local life.

When the citizen is pushed to the background, the following happens:

·         Increased prices for rent and food drive young people away from their hometowns.

·         Public services (such as sanitation, water supply, access to public spaces) become inadequate or selectively distributed.

·         The community loses its identity and turns into a mere backdrop for temporary consumption.

Sustainable development is not one that simply brings tourists, but one that strengthens the community, maintains balance, and generates income that is redistributed for the benefit of locals. That’s why it is vital to change the discourse and the order of priorities.

We must say: “This policy serves citizens and visitors.” And we must think this way in every investment, project, or strategy. Only when a community is healthy, welcoming, and empowered can tourism be successful – for everyone.

The citizen can no longer be a secondary figure on development maps. They must be restored to where they belong: at the center of policymaking and governance. Policies, investments, and decisions cannot be built on the logic of the tourist season but on the foundations of everyday life. The citizen must be not only the main beneficiary but also the co-creator of development. They must be heard, represented, and actively involved in every process. Meanwhile, policymakers must have the courage to reconsider their priorities and return to their core mission: the long-term well-being of communities.

Because a place where the citizen feels heard, protected, and valued is a place that also offers the best experience for any visitor. Only in this way can every season be sustainable, and every development truly meaningful.

This article is the first in the series: “Citizens at the Spotlight.”

Qytetari pas turistit? Koha për të rikthyer dinjitetin e komuniteteve tona

Politikat e zhvillimit nuk duhet të ndërtohen mbi logjikën e sezonit, por mbi jetën e përditshme të qytetarit. Turizmi i qëndrueshëm fillon kur komuniteti është në qendër të vëmendjes.

Nga: Luiza Hoxhaj

Data: 13 Korrik 2025

Në një mëngjes korriku, ndërkohë që turistët fotografojnë në Theth apo presin radhën në Ksamil për të zënë vend në plazh, banori lokal shqetësohet për ujin, për ndotjen, për çmimet që s’përballohen, dhe për zërin e tij që nuk dëgjohet më. Po e humbasim qetësinë për të fituar fluksin, dhe bashkë me të, po i japim më shumë hapësirë atij që vjen përkohësisht sesa atij që qëndron dhe kontribuon çdo ditë.

Në deklaratat institucionale, në raportet dhe madje edhe në gjuhën e përditshme, është bërë tashmë zakon të thuhet: “këto masa favorizojnë turistët dhe qytetarët”, “projekti është në shërbim të turistëve dhe komunitetit lokal” – por përse gjithmonë turisti përmendet i pari?

Kjo nuk është thjesht një formulë gjuhësore. Është një simptomë e një prirjeje më të thellë: vendimmarrja dhe planifikimi zhvillimor po orientohet gjithnjë e më shumë drejt nevojave të vizitorëve, duke e shtyrë qytetarin vendas në periferi. Ky rendim simbolik fjalësh përkon me një rendim real prioritetesh: politika që favorizojnë sezonin, biznesin e shpejtë dhe marketingun turistik, por që harrojnë cilësinë e jetës së banorëve, shërbimet bazë dhe ruajtjen e komunitetit si një organizëm i gjallë social dhe kulturor.

Po harrojmë një parim themelor: turizmi duhet të jetë në funksion të komuniteteve pritëse, jo anasjelltas. Ai duhet të jetë një mjet, një burim të ardhurash, një mundësi zhvillimi, dhe jo një qëllim në vetvete që i nënshtrohet çdo kompromisi në kurriz të jetës vendase.

Kur qytetari shtyhet në plan të dytë, ndodhin këto:

• Çmimet e rritura për qiranë apo ushqimin bëjnë që të rinjtë të largohen nga vendlindja.

• Shërbimet publike (si pastrimi, ujësjellësi, qasja në hapësirat publike) kthehen në të pamjaftueshme ose selektive.

• Komuniteti humbet identitetin e vet dhe shndërrohet në një “skenografi” për konsum të përkohshëm.

Zhvillimi i qëndrueshëm nuk është ai që sjell vetëm turistë, por ai që forcon komunitetin, ruan ekuilibrin, dhe gjeneron të ardhura që rishpërndahen në dobi të vendasve. Prandaj është jetike të ndryshojmë diskursin dhe rendin e përparësive.

Duhet të themi: “Kjo politikë u shërben qytetarëve dhe vizitorëve.” Dhe duhet ta mendojmë kështu në çdo investim, projekt, apo strategji. Vetëm kur komuniteti është i shëndetshëm, mikpritës dhe i fuqizuar, turizmi mund të jetë i suksesshëm – për të gjithë.

Qytetari nuk mund të jetë më një figurë dytësore në hartat e zhvillimit. Ai duhet të rikthehet aty ku e ka vendin: në qendër të politikëbërjes dhe qeverisjes. Politikat, investimet dhe vendimmarrjet nuk mund të ndërtohen mbi logjikën e sezonit, por mbi themelet e jetës së përditshme. Qytetari duhet të jetë jo vetëm përfituesi kryesor, por edhe bashkëhartuesi i zhvillimit. Ai duhet të dëgjohet, të përfaqësohet dhe të jetë pjesë aktive e çdo procesi. Ndërkohë, politikëbërësit duhet të kenë guximin të rishikojnë prioritetet dhe të rikthejnë misionin e tyre tek ajo që është më themelore: mirëqenia afatgjatë e komuniteteve. Sepse një vend ku qytetari ndihet i dëgjuar, i mbrojtur dhe i vlerësuar është një vend që ofron edhe eksperiencën më të mirë për çdo vizitor. Vetëm kështu, çdo stinë do të jetë e qëndrueshme, dhe çdo zhvillim do të ketë kuptim.

Ky shkrim është i pari si pjesë e ciklit “Qytetarët në Qendër të Vëmendjes”.

Sustainable Development and Community Empowerment

 

Why unauthorized constructions are not merely an urban issue but a symbol of the lack of a social contract. The state as regulator, the citizen as co-responsible.

By: Luiza Hoxhaj

Date: 13 July 2025

I have often called unauthorized constructions the "post-'97 pyramids." They were built on institutional gaps, lack of regulations, and hopes for quick profit or survival. Like financial pyramids, they sparked hope and left behind crises. Their demolition causes social and economic damage, but indiscriminate legalization also destroys the environment, identity, and trust in the state.

Today, thousands of unauthorized buildings are an irreversible reality on the ground. In many cases, they have been built by citizens themselves on their land, without guidance or standards, as an emergency solution but also as a means of income. In tourist areas, this phenomenon has peaked. From a technical perspective, they may be considered violations; but from a socio-economic viewpoint, they are established facts intertwined with community life.

This makes the role of the state as a regulator even more essential. Not just as a punisher, but as an institution leading the transition from chaos to order. The state can no longer behave like a stranger on its own territory, appearing only when demolition operations take place. It must create conditions for integrated regulation: set standards, provide deadlines for compliance, and support citizens in the lawful transformation of their investments.

But there can be no state without citizens. To build strong communities and regulated environments, citizens must feel responsibility. It's not enough to ask for legalization after the fact. Respect for the law must start the moment the idea of construction arises. If we coexist with violation, we cannot demand security, public investments, or a healthy environment.

The solution is neither mass punishment nor full amnesty. The solution lies in a strategy of gradualism: a process that acknowledges reality but disciplines it. That requalifies instead of demolishing. That educates rather than just punishes. That sets conditions for legalization with clear environmental, aesthetic, and technical standards. And that creates sincere cooperation between the state and communities.

For example, in Theth and other protected areas, constructions with bricks and concrete that do not respect local tradition represent a distortion of cultural and environmental identity. But the solution cannot be immediate, indiscriminate demolition, especially when these investments have been made by residents who have spent savings or taken loans, in a climate where the state has been passive, even benefiting from them through taxes and fees. These constructions should be seen as part of a requalification process...

Moreover, these residents should be given the opportunity to benefit from national programs like the "mountain package," which have long been promised but remain inactive in developing the territory. This package should serve to support mountain communities, empower their economic capacities, and preserve natural and cultural heritage.

---

A Necessary Reflection: The Legend of Rozafa Castle in Modern Times

There is something deeply troubling in this cycle where citizens invest their savings, build with hope, register their activity for taxes, contribute to national wealth, and then – due to lack of rules or sudden policy changes – face insecurity, demolition, and impoverishment. It’s as if we are trapped in a modern legend of Rozafa Castle, where we build by day and demolish by night. But unlike the legend, which spoke of sacrifice to build the common good, today we witness a pointless sacrifice that brings neither stability nor sustainable development.

Isn’t it time to leave this sad metaphor behind, to leave Rozafa in her antiquity, and truly build on solid foundations – with clear rules, respect for the law, community support, and a long-term vision for the territory?

---

Sustainable development cannot be built on ignoring reality, nor on unconditional acceptance of it. It emerges when order is established and mutual sensitivity grows: the state sees the citizen as a partner, and the citizen sees the territory as shared wealth.

Only in this way, instead of “new pyramids,” will we have sustainable communities and dignified tourism.

This article is part of the editorial cycle “Citizen in the Spotlight.”

Zhvillimi i qëndrueshëm dhe fuqizimi i komuniteteve

 

Pse ndërtimet pa leje nuk janë thjesht çështje urbane, por edhe simbol i mungesës së kontratës sociale. Shteti si rregullator, qytetari si bashkëpërgjegjës.

Nga: Luiza Hoxhaj

Data: 13 Korrik 2025

Shpesh i kam quajtur ndërtimet pa leje "piramidat e pas '97-ës". Ato janë ngritur mbi boshllëkun institucional, mbi mungesën e rregullave, mbi shpresën për fitim të shpejtë ose mbijetesë. Ashtu si piramidat financiare, ato kanë ndjellë shpresë dhe kanë lënë pas kriza. Prishja e tyre sjell dëme sociale dhe ekonomike, por edhe lejimi pa kriter i tyre shkatërron mjedisin, identitetin dhe besimin tek shteti.

Sot, mijëra ndërtesa pa leje janë bërë realitet i pakthyeshëm mbi terren. Në shumë raste, janë ndërtuar nga vetë qytetarët në tokat e tyre, pa orientim dhe pa standarde, si zgjidhje emergjente, por edhe si mundësi fitimi. Në zona turistike, ky fenomen ka arritur kulmin. Nga këndvështrimi teknik, mund të konsiderohen shkelje; por nga këndvështrimi shoqëroro-ekonomik, ato janë fakte të kryera, janë realitete të ndërthurura me jetën e komunitetit.

Kjo e bën akoma më të domosdoshëm rolin e shtetit si rregullator. Jo vetëm si ndëshkues, por si institucion që udhëheq tranzicionin nga kaosi drejt rregullit. Shteti nuk mund të vazhdojë të sillet si i huaj në territorin e vet, duke u shfaqur vetëm kur ka operacione prishjeje. Ai duhet të krijojë kushte për një rregullim të integruar: të vendosë standarde, të ofrojë afate për përputhje, dhe të mbështesë qytetarët në transformimin e ligjshëm të investimeve të tyre.

Por nuk mund të ketë shtet pa qytetar. Për të ndërtuar komunitete të forta dhe mjedise të rregulluara, qytetari duhet të ndjejë përgjegjësi. Nuk mjafton të kërkosh legalizim pas faktit. Respektimi i ligjit duhet të fillojë në momentin kur në mendje lind ideja e ndërtimit. Nëse bashkëjetojmë me shkeljen, nuk mund të kërkojmë as siguri, as investime publike, as mjedis të shëndetshëm.

Zgjidhja nuk është ndëshkimi masiv dhe as amnistia e plotë. Zgjidhja qëndron tek strategjia e gradualitetit: një proces që njeh realitetin, por e disiplinon atë. Që rikualifikon në vend të rrafshojë. Që edukon, jo vetëm ndëshkon. Që vendos kushte për legalizim me standarde të qarta mjedisore, estetike dhe teknike. Dhe që krijon bashkëpunim të sinqertë mes shtetit dhe komuniteteve.

Për shembull, në Theth dhe zona të tjera të mbrojtura, ndërtimet me tulla e beton që nuk respektojnë traditën vendase përbëjnë një deformim të identitetit kulturor dhe mjedisor. Por zgjidhja nuk mund të jetë thjesht prishja e menjëhershme, pa dallim, veçanërisht kur këto investime janë bërë nga banorë që kanë shpenzuar kursimet apo kanë marrë kredi, në një klimë ku shteti ka qenë pasiv, madje ka përfituar prej tyre përmes taksave dhe tarifave. Këto ndërtime duhen parë si pjesë e një procesi rikualifikimi...

Gjithashtu, këtyre banorëve duhet t’u jepet mundësia të përfitojnë nga programet kombëtare si “paketa e maleve”, të cilat janë miratuar prej kohësh, por ende mbeten të paaktivizuara në funksion të zhvillimit të territorit. Kjo paketë duhet të jetë në shërbim të mbështetjes së komuniteteve malore, fuqizimit të kapaciteteve të tyre ekonomike dhe ruajtjes së trashëgimisë natyrore dhe kulturore.

Një reflektim i domosdoshëm: Legjenda e Rozafës në kohët moderne

Ka diçka thellësisht shqetësuese në këtë cikël ku qytetarët investojnë kursimet, ndërtojnë me shpresë, regjistrojnë aktivitetin në tatime, kontribuojnë në pasurinë kombëtare, dhe më pas – për shkak të mungesës së rregullave, apo ndryshimeve të papritura në qasje – përballen me pasiguri, prishje, dhe varfërim. Sikur të jemi të bllokuar në një legjendë moderne të Kështjellës së Rozafës, ku ndërtojmë ditën dhe prishim natën. Por ndryshe nga legjenda, që fliste për sakrificë për të ndërtuar të përbashkëtën, sot jemi dëshmitarë të një flijimi të kotë që nuk sjell as stabilitet, as zhvillim të qëndrueshëm.

A nuk është koha të dalim nga kjo metaforë e trishtë, ta lëmë Rozafën në lashtësinë e saj, dhe të ndërtojmë realisht mbi themele të qëndrueshme – me rregulla të qarta, respekt për ligjin, mbështetje për komunitetin dhe vizion afatgjatë për territorin?

Zhvillimi i qëndrueshëm nuk mund të ndërtohet mbi injorimin e realitetit, por as mbi pranimin pa kushte të tij. Ai lind kur vendoset rend dhe kur rritet ndjeshmëria e ndërsjelltë: shteti e sheh qytetarin si partner, dhe qytetari e sheh territorin si pasuri të përbashkët.

Vetëm në këtë mënyrë, në vend të "piramidave të reja", do të kemi komunitete të qëndrueshme dhe turizëm me dinjitet.

Ky shkrim është pjesë e ciklit “Qytetarët në Qendër të Vëmendjes”.

Tirana Rising: Urban Agglomeration as Challenge and Opportunity

 

By Luiza Hoxhaj

In recent decades, Tirana has transformed into the most visible symbol of accelerated urbanization in Albania. From a city with defined contours and clear functions, it has become a complex entity that absorbs people, investments, and ideas—while simultaneously experiencing intense environmental, infrastructural, and social tensions.

Tirana’s growth is no longer merely an urbanistic matter; it is a political, economic, and social event that challenges our concepts of planning, spatial justice, and the future of the livable city.

Tirana is today the country’s largest city, but also the most vulnerable to the effects of agglomeration: infrastructural overload, air pollution, the narrowing of public spaces and the gradual loss of their social function, increasing housing prices, and fragmentation of urban communities. These are symptoms of expansion occurring without a clear guiding framework.

As Tirana grows, so does its influence over surrounding cities. Yet Albania has not developed a proper metropolitan approach, as many European cities have, to manage urban sprawl.

Every city has internal sustainability limits: water resources, land capacity, manageable levels of pollution and transport, or even institutional capacity to serve its population. Growth beyond these limits creates tensions that, if left unaddressed, turn into urban crises.

Tirana has long been growing faster than its real capacities. Therefore, it is essential that its planning—and that of the entire metropolitan area—be guided by a balance between residents' actual needs and the resources that the city (and its surrounding territory) can provide.

Examples from Europe—such as Lille in France, Stuttgart in Germany, or Ljubljana in Slovenia—show that the challenges of agglomeration can be met through joint urban and regional planning agencies, coordinated governance among cities, and investment in integrated transport systems.

In this spirit, the Tirana–Durrës–Elbasan Triangle represents a golden opportunity to create a functional Albanian metropolis, one that is not based solely on Tirana’s growth, but on a wiser distribution of development.

As the housing stock increases by the day, and our cities stretch toward the peripheries at a pace often divorced from logic or need, more and more Tirana—though not only Tirana—resembles one of Italo Calvino’s “Invisible Cities,” where urban layers grow like ever-tightening spirals, but without a true center. We have everything—except a real sense of livability.

Therefore, unless we return to the essence—to the real needs of residents, to available resources, and to social and spatial cohesion—our cities risk losing not only their form, but also their soul.

💬 This article is part of a reflection series on urban agglomeration in Albania and the Western Balkans, with a focus on coastal cities experiencing new development pressures.”

Tirana në Ngritje: Aglomerimi Urban si Sfida dhe Mundësi

Nga Luiza Hoxhaj

Në dekadat e fundit, Tirana është shndërruar në simbolin më të dukshëm të urbanizimit të përshpejtuar në Shqipëri. Nga një qytet me konture të qarta dhe funksione të përcaktuara, është kthyer në një entitet kompleks që përthith njerëz, investime dhe ide, por që njëkohësisht përjeton tensione të forta mjedisore, infrastrukturore dhe sociale.

Rritja e Tiranës nuk është më thjesht një çështje urbanistike; është një ngjarje politike, ekonomike dhe shoqërore që sfidon konceptet tona mbi planifikimin, drejtësinë hapësinore dhe të ardhmen e qytetit të jetueshëm.

Tirana është sot qyteti më i madh në vend, por edhe më i ndjeshëm ndaj efekteve të aglomerimit: mbingarkesë infrastrukturore, ndotje ajri, ngushtimi i hapësirave publike dhe humbja graduale e funksionit të tyre social, rritje e çmimeve të banesave dhe fragmentarizim i komuniteteve urbane. Këto janë simptoma të një zgjerimi që po ndodh pa një kornizë të qartë drejtimi.

Ndërsa Tirana rritet, po ashtu edhe ndikimi i saj mbi qytetet përreth. Por Shqipëria ende nuk ka zhvilluar një qasje metropolitane të mirëfilltë, siç kanë bërë shumë qytete europiane për të përballuar zgjerimin urban.

Çdo qytet ka kufij të brendshëm të qëndrueshmërisë: burime ujore, kapacitet tokash, ndotje të përballueshme, transport të menaxhueshëm, apo edhe kapacitet institucional për të shërbyer popullatën. Rritja jashtë këtyre kufijve krijon tensione që, nëse nuk adresohen, kthehen në kriza urbane.

Tirana ka kohë që po zhvillohet më shpejt se sa mundësitë e saj reale. Prandaj është jetike që planifikimi i saj – dhe i gjithë zonës metropolitane – të udhëhiqet nga balanca midis nevojave reale të banorëve dhe burimeve që qyteti (dhe territori përreth) disponon.

Shembujt nga Europa – si Lille në Francë, Stuttgart në Gjermani apo Ljubljana në Slloveni – tregojnë se sfidat e aglomerimit mund të përballohen me agjenci të përbashkëta planifikimi urban e rajonal, qeverisje të koordinuar mes qyteteve dhe investime në transport të integruar.

Në këtë frymë, Trekëndëshi Tiranë–Durrës–Elbasan përfaqëson një mundësi të artë për të krijuar një metropol funksional shqiptar, që nuk mbështetet vetëm në rritjen e Tiranës, por në një shpërndarje më të mençur të zhvillimit.

Ndërsa stoku i banesave shtohet dita-ditës dhe qytetet tona zgjaten drejt periferive me një ritëm që shpesh nuk ndjek as logjikën as nevojën, gjithnjë e më shpesh Tirana – por jo vetëm ajo – i ngjan një prej atyre “qyteteve të padukshme” të Italo Calvinos, ku shtresëzimet urbane rriten si rrathë të një spirale që shtrëngohet gjithnjë e më shumë, por pa thelb të vërtetë brenda. Kemi gjithçka, përveç një ndjesie të jetueshmërisë.

Prandaj, nëse nuk kthehemi te thelbi – te nevojat e banorëve, te burimet reale dhe te kohezioni social e hapësinor – qytetet tona rrezikojnë të humbasin jo vetëm formën, por edhe shpirtin

💬 Ky artikull është pjesë e ciklit të reflektimeve mbi aglomerimin urban në Shqipëri dhe Ballkan, me fokus në qytetet bregdetare që po përjetojnë presione të reja zhvillimi.